У вёсцы Кашталянаўшчына Глыбоцкага раёна Віцебскай вобласці да нашых дзён захаваліся некаторыя сядзібныя пабудовы XIX-XX стагоддзяў. Валодаў гэтым маёнткам старадаўні род шляхцічаў па прозвішчы Быхаўцы, моцная палова якіх у розныя гады займала вельмі высокія пасады на дзяржаўнай службе. Многія прадстаўнікі Быхаўцаў служылі афіцэрамі ў арміі і актыўна праяўлялі сябе ў сферы адукацыі.

Быхаўцы валодалі не толькі зямлёй у вёсцы Кашталянаўшчына, але і іншымі маёнткамі на захадзе і поўначы краіны. Ад іншых беларускіх шляхцічаў яны адрозніваліся тым, што вялі сваю ўнікальную гісторыю - «хроніка Быхаўца», якая, на шчасце, захавалася. Гэтая хроніка - трэці звод літоўска-беларускіх летапісаў, рукапісы якіх сталі аднымi з самых каштоўных крыніц інфармацыі па гісторыі і развіцці Вялікага Княства Літоўскага да пачатку 1507 года. Гэтая хроніка, дарэчы, абвеяная легендамі і міфамі: пасля публікацыі тэксту ў 1846 годзе рукапіс бясследна знікае, нават зараз не ўстаноўлена яго месцазнаходжанне.

Сядзібная пабудова ў вёсцы Кашталянаўшчына лічыцца помнікам архітэктуры XIX-XX стагоддзяў. Зараз ад усяго комплексу захаваліся толькі свіран, стайня і некалькі гаспадарчых пабудоў. На жаль, сам жылы дом уладальнікаў маёнтка не захаваўся. Побач з сядзібай можна сустрэць і рэшткі старога млына, які за стагоддзе разабралі на цэглу мясцовыя жыхары.

Складана і нават немагчыма ўявіць, як выглядаў галоўны сядзібны дом, у якім жылі прадстаўнікі Быхаўцаў. Да нас не дайшлі ні гістарычныя звесткі аб ім, ні фатаздымкі, ні малюнкі мастакоў, нават успамінаў яго сучаснікаў і старажылаў практычна не засталося. Менавіта таму і мясцовыя жыхары не так шмат могуць расказаць аб гэтым сядзібным комплексе. Ды і самі сцены цагляных будынкаў, якiя захавалісяда нашых дзён, знаходзяцца ў поўным запусценні, парослыя травой і пустазеллем. Дакладна невядома, што менавіта тут было раней. Цалкам магчыма, што вёска Кашталянаўшчына была вядомая як цэнтр свецкага жыцця, куды адусюль з'язджаліся госці на шыкоўныя балі з мэтай атрымаць асалоду ад вясёлых вечароў і прыемных зносін. А, быць можа, усё зусім наадварот: маёнтак быў ціхім, спакойным месцам, куды прыязджалі толькі Быхаўцы за спакоем, прагулкамі па парку і сямейнымі вечарамі ў асяроддзі родных і блізкіх.

Тыя пабудовы, якія захаваліся, хай і не адлюстроўваюць усёй гісторыі таго часу, аднак усё ж маюць вялікую цікавасць для турыстаў. Мясцовыя жыхары даўно ўжо перасталі звяртаць сваю ўвагу на комплекс, але іх любімым месцам усё ж да гэтага часу лічыцца невялікі парк, якi захаваўся да нашых дзён. Улетку тут гуляе дзятва, уладкоўваюцца прагулкі на конях, мясцовыя жыхары любяць у парку катацца на роварах або проста праводзіць вольны час у цені дрэў, якiя хаваюць усіх жадаючых галінамі векавых крон ад пякучага сонца.

Свіран, стайня і рэшткі млына ўсё ж дзівяць неспрактыкаваных славутасцямі гасцей гэтай беларускай глыбінкі. Нягледзячы на ​​тое, што знаходзяцца яны ў паўразбураным стане, тут часта бываюць архітэктары, мастакі і паэты, якія шукаюць натхненне ў сценах гэтых каменных гістарычных пабудоў. І, будзьце ўпэўненыя, яны атрымліваюць яго спаўна!