Сар’я – жывапіснае мястэчка, захаванае сярод бяскрайніх прастораў Верхнядзвінскага краю. Размешчаная на рацэ Сар’янка вёсачка хоць і невялікая, але багатая гістарычнымі падзеямі, цесна звязанымі з гэтай тэрыторыяй. У Сар’і знайшлося месца і для асаблівай славутасці, пра якую ў апошнія часы дазналіся дапытлівыя турысты і сталі часцей туды наведвацца. А прыехаць, каб зірнуць на гэтую прыгажосць, варта ўсім. Галоўны гонар вёскі – Успенская царква, цікавая тым, што гэта каталіцкі касцёл, які доўгі час выкарыстоўваўся як праваслаўны храм. Царква Успенская ў вёсцы Сар’я пабудаваная ў неагатычным стылі і сваім экстэр’ерам адсылае да не характэрных для Беларусі манументальных пабудоў, якія можна ўбачыць у любым старажытным гарадку Заходняй Еўропы.

Маленькая Сар’я ўбачыла на сваім жыццёвым шляху нямала. У XVI стагоддзі шырокія землі побач з Вільняй знаходзіліся ва ўладаннях вядомага і найбагацейшага роду Сапегаў. У хуткім часе неардынарны ваявода Мікалай Лапацінскі выкупіў у Сапегаў вёсачку і стаў адзіным гаспадаром, дзякуючы якому Сар’я ператварылася ў сапраўдную жамчужыну беларускага краю. Праўнук ваяводы Ігнацій Лапацінскі таксама крэпка абаснаваўся ў Сар’і. ігнацій быў начытаны, эрудзіраваны, цудоўна разбіраўся ў мастацтве, часта вандраваў за мяжу і выходзіў у свецкае грамадства. У скорым часе Ігнацій Лапацінскі ажаніўся з Марысяй Шумскай.

Але лёс аказаўся скупым на шчасце закаханых: падчас родаў горача каханая Марыся памерла. Ея супруг Ігнацій з цяжкасцю перажываў гэтае гора і пакутаваў. У памяць пра Марысю ён вырашыў пабудаваць грандыёзны касцёл побач з яе магілай. Ігнацій жадаў, каб пабудова выражала горыч яго страты і глыбіню пачуццяў, а таксама ўвасабляла неверагодную прыгажосць і грацыю каханай. Ажыццявіць каласальную задуму ўзяўся геніяльны архітэктар Густаў Шахт, з якім касцёл ператварыўся ў вытанчаны манумент са шпілямі, якія імкнуцца ўгару.

Аднак Ігнацій Лапацінскі дорага расплаціўся за любімае тварэнне: у тыя суровыя гады ў Расійскай імперыі будаўніцтва каталіцкіх храмаў было амаль нерэальным. Пасля працяглых цяжбаў спецыяльная камісія выдала жаданае дазваленне. Але бяда не прыходзіць адна: за ўздел у антырасійскім паўстанні 1863 года Ігнацій Лапацінскі быў жорстка пакараны: яго каштоўнае дзецішча канфіскавалі і павесілі на дзвярах замок, каб ператварыць потым у праваслаўны храм. Да і ў XX стагоддзі храм чакалі частыя выпрабаванні: яго зачынялі, размяшчалі ў ім склад, выкарыстоўвалі як забаўляльную ўстанову, аднаўлялі, аддавалі каталікам, каб праз час вярнуць праваслаўнаму прыходу. Царква Успенская ў вёсцы Сар’я – беларускі Тадж-Махал і неверагоднай прыгажосці храм, з дапамогай якога Ігнацій Лапацінскі пакінуў у стагоддях імя сваёй закаханай і насаўсёды захаваў гісторыю іх вялікага кахання.

Царква Успенская ў вёсцы Сар’я магла б упрыгожваць еўрапейскі горад накшталт Лісабону, Рыма ці Бруге, але пашанцавала менавіта беларусам, якія валодаюць такім каштоўным скарбам, які ўражвае, здзіўляе, захапляе, натхняе і дакладна не забудзецца.