Навагрудак - адзін з самых старых гарадоў у Беларусі, які мае багатую гісторыю і мноства архітэктурных і гістарычных славутасцяў, якія сапраўды з'яўляюцца гонарам беларускага народа. Менавіта Свята-Мікалаеўскі сабор лічыцца адным з нешматлікіх месцаў, дзе кожны прадмет і сцены ўтойваюць у сабе адгалоскі трагічных падзей, якія адбыліся за некалькі стагоддзяў.

У 1434 годзе па вуліцы Бернардынскай ўзвялі драўляны касцёл францысканцаў, які прастаяў некалькі стагоддзяў. На яго месцы ў 1780 годзе ўзвялі новы цагляны будынак пры кляштары францысканцаў. Першапачаткова гэта быў каталіцкі храм, асвячоны ў гонар святога Антонія. Месца было абрана невыпадкова - менавіта тут у канцы XVIII стагоддзя размяшчалася рынкавая плошча, дзе кожны дзень збіралася ўсё гарадское насельніцтва. Ахвяравала грошы на будаўніцтва храма Алена Радзівіл.

Ужо ў 1846 годзе касцёл аддалі праваслаўнай царкве і асвяцілі ў гонар Мікалая Цудатворца. Як мяркуюць некаторыя навукоўцы, менавіта ў гэты момант пры перабудове храма ў праваслаўную святыню будынак набыў рысы руска-візантыйскага стылю. Яшчэ адна версія абвяшчае, што ў 1852 годзе здарыўся наймацнейшы пажар, у выніку якога храм быў зноў адбудаваны, але знадворку ўжо злёгку змяніўся. Варта адзначыць, што перабудова храма адбылася толькі за кошт ахвяраванняў гараджан. Тады ж замест старога глухога драўлянага храма з цыбульнай галоўкай з'явіўся масіўны барочны франтон, які ўпрыгожвае фасад будынка.

План рэканструкцыі сабора быў ажыццёўлены разам са старэйшымі сынамі Аляксандра II - Мікалаем і Аляксандрам, якія бралі актыўны ўдзел у рэстаўрацыйных працах. Моцныя змены закранулі званіцу, над якой ўсталявалі тры званы, а над бабінцам размясцілі хоры. У канцы XIX стагоддзя храм адносіўся да другога класу, а да наваградскай епархіі прымыкалі таксама яшчэ і некалькі цэркваў у горадзе. Увесь прыход, дарэчы, быў вельмі багаты. Храм Мікалая Цудатворца валодаў 78-ю дзесяцінамі зямель, якія выкарыстоўваліся ў якасці ворных, сенакосных і выганых тэрыторый. Штогод на яго забеспячэнне з дзяржаўнай казны вылучалі 702 рублі. Акрамя гэтага, царква атрымлівала грашовыя адлічэнні за кошт так званых «пляц» і некалькіх здадзеных у арэнду каменных храмаў у Наваградку. У XIX стагоддзі парафія была даволi шматлікая: тут налічвалася больш за 4000 вернікаў, а ў пачатку XX стагоддзя іх колькасць павялічылася ў паўтары разы.

Царква Мікалая Цудатворца ў Наваградку стала кафедральным саборам ў 1992 годзе, у той момант, калі стала зноў функцыянаваць Наваградская епархія. Сёння ў праваслаўным храме размяшчаюцца два прастолы: адзін носіць імя святога Мікалая, а другі названы ў гонар святой царыцы Аляксандры.

Да перабудовы сабор уяўляў сабой яркае ўвасабленне архітэктурнага стылю позняга барока. Але да канца XIX стагоддзя ў абліччы будынка сталі выразна прасочвацца рысы руска-візантыйскага напрамку. Ўнутры сабора існуе ўнікальны абраз XVIII стагоддзя «Маці Божая Адзігітрыя», якi захаваўся да гэтага моманту i на які часта прыходзяць паглядзець госці горада. Многія прыхаджане, дарэчы, надзяляюць аблічча святой цудатворнымі ўласцівасцямі.

Тэрыторыя паблізу храма акультурана. Каля царквы ціха і спакойна, таму сюды вельмі любяць прыходзіць людзі сталага ўзросту.