Галоўная сінагога ў Століне (Брэсцкая вобласць), больш вядомая як Белая сінагога, мае багатую гісторыю і звязана з імем знакамітага столінскага цадзіка Ошара Столінскага – сына духоўнага лідэра Аарона Вялікага.

Хасідскі цэнтр у сінагоге

Вялікая сінагога столінскіх хасідаў была пабудавана ў 1792 годзе. Тады ў Століне пражывала больш за 400 яўрэяў. Сінагога была цэнтрам духоўнага і культурнага жыцця столінскай яўрэйскай абшчыны, а сам горад лічыўся цэнтрам хасідскага руху Рэчы Паспалітай, а пазней – Паўночна-Заходняга краю ў Расійскай імперыі.

Хасідзізм – «вучэнне набожнасці» ў іудаізме, якое прадугледжвае эмацыянальнае пазнанне Бога.

Асаблівы ўплыў Столін здабыў у рэгіёне з прыездам сюды з Карліна знакамітага цадзіка (праведніка) Ошара Пярлова (Столінскага), якога пазней змяніў яго сын Аарон ІІ. З імем яго спадчынніка Ошара-малодшага звязана легенда аб заканчэнні страшнай эпідэміі ў Украіне.

Легенда пра ахвяру Ошара-малодшага

Паводле падання, сын Аарона ІІ адправіўся ў заражаную мясцовасць, каб прынесці сябе ў ахвяру. У сваёй паклажы ён нёс толькі адну рэч – пахавальны саван. Ён горача і глыбока маліўся аб тым, каб эпідэмія адступіла і прыняла яго жыццё ў якасці ахвяры. Пасля смерці столінскага цадзіка мор сапраўды спыніўся.

Калі ў 1847 годзе яўрэйская абшчына налічвала каля 800 членаў, то ўжо праз 50 гадоў у горадзе пражывала амаль 2,5 тысячы яўрэяў (з 3,3 тыс. усяго насельніцтва). У Століне працавалі яўрэйскія школы, тры малельных дома, міквы. Значэнне Вялікай Белай сінагогі ў духоўным і культурным жыцці горада было цяжка пераацаніць.

Архітэктурныя асаблівасці галоўнай сінагогі Століна 

Вялікую каменную сінагогу ў Століне лічаць адзіным помнікам сінагогальнай архітэктуры XVIII стагоддзя – позняга барока з элементамі класіцызму. Асаблівасці будынка сінагогі:

• Двухпавярховы будынак выцягнутай прамавугольнай формы.

• Фасад са скошанымі вугламі і невысокім франтонам. Карнізы паміж паверхамі.

• Лучковыя вокны на першым паверсе. У якасці дэкору – імітацыя замкавага каменя.

• Арачныя вокны другога паверха. Пілястры па вуглах, якія разам з карнізамі ствараюць нішы.

• Вальмавая канструкцыя даху з рознымі схіламі даху (над фасадам – больш круты).

Пажар 1827 года

За некалькі стагоддзяў Белая сінагога не раз гарэла і перабудоўвалася. Так, падчас пажару 1827 года агонь знішчыў біму – ўзвышэнне-кафедру ў цэнтры сінагогі, з якой чыталі скруткі Торы. У тым жа пажары згарэлі і сорак скруткаў, якія знаходзіліся ў срэбных футлярах.

У першай палове XX стагоддзя сінагогу яшчэ раз перабудоўвалі. Сваю веліч і славу сінагога страціла толькі пасля II Сусветнай вайны.

Гета ў Століне

Да пачатку вайны з 12,5 тыс. жыхароў у Століне пражывала 8,5 тыс. яўрэяў. Да іх дадаліся яшчэ 7 тыс. чалавек – уцекачоў з акупаванай Польшчы.

Столін быў захоплены нацыстамі 12 ліпеня 1941 года. Яўрэйскія гета фашысты стварылі вясной 1942-га, хаця расстрэлы пачаліся з першага дня акупацыі Століна. Вязнямі гета сталі больш за 12,5 тысяч габрэяў.

11-12 верасня ўсе людзі, якія знаходзіліся ў гета, былі расстраляныя ў Стасінскім лесе ў 3-х кіламетрах ад горада. На месцы масавага забойства ў 1993 годзе ўстаноўлены помнік.

Каштоўнасць Столінскай сінагогі

На жаль, цяпер сінагогу цяжка назваць «вялікай» ці «белай». Гэта, хутчэй, руіны, але яны і зараз прасякнуты духам гісторыі і хасідскімі таямніцамі. Унутры захаваліся рэшткі фрэскавага роспісу і ніша, у якой захоўваліся святыя скруткі.

Столінская сінагога чакае сваёй гадзіны для адраджэння.