Размешчаныя ў цэнтры Брэста могілкі маюць афіцыйную назву Каталіцкія. Але так ужо павялося, што людзі называюць іх Польскімі. Адначасова з рэлігійным і абрадавым бокам у гэтай назве, якая ўжо прыжылася, у «народнай» назве згадваецца і нацыянальная прыналежнасць большасці памерлых. У гісторыі Брэста быў перыяд, калі ён з прылягаючымі тэрыторыямі ўваходзіў у склад Польшчы. Шмат этнічных палякаў унеслі свой уклад у развіццё горада.

Яшчэ ў канцы XIX стагоддзя ўлады адвялі землі пад могілкі на мяжы горада. Але паступова горад, пашыраючыся, выцясніў могілкі, тэрыторыя якіх істотна скараціліся. З 1956 года правядзенне пахаванняў тут забаронена. На дадзены момант на могілках налічваецца каля 3 тысяч магіл. Частка з іх безыменныя, дзе-нідзе імянныя таблічкі не чытаюцца: вецер, дождж і час унеслі свой уклад  - запісы сцерліся.

Гістарычная і эстэтычная каштоўнасць некропаля

У традыцыях каталіцызму ўпрыгожваць магілы скульптурнымі выявамі, рэлігійнымі сімваламі, малымі архітэктурнымі формамі – склепамі. Балесныя анёлы, барэльеф скрыжаванага выратавальніка, якія сімвалізуюць выратаванне душы памерлага, скульптуры Панны Марыі, якая бярэ пад сваю святую ахову памерлых і прыносіць спакой тым, хто іх аплаквае. Кожнае надмагілле – гэта твор мастацтва, сімвал веры, сціплая даніна вечнасці, якую аддаюць жывыя, што праводзілі блізкага чалавека ў апошні шлях. А ў сукупнасці з выключнай цішынёй, якая пануе на ўсіх без выключэння могілках, эфект ад убачанага ствараецца дзіўны: ён прымушае думаць пра мімалётнасць зямнога існавання і вечную прыгажосць жыцця.

Чалавек, які цікавіцца гісторыяй, можа знайсці тут шмат цікавага. Вось магіла пані палкоўніцы, а вось прылеплена да надмагільнай пліты фатаграфія маладога твара. Хтосьці пахаваў тут любімую дачку… Афіцэры, чыноўнікі, арыстакраты, свяшчэннікі, брацкая магіла польскіх салдат (1920-я гады)… Калісьці яны прадстаўлялі эпоху, цяпер толькі нагадваюць пра яе.

А тут магіла польскага лётчыка. Толькі нядаўна гісторыкі змаглі ўстанавіць яго імя – Раман Лампэ. Арыгінальнасць надмагільнага ўпрыгожвання – самалётнага вінта – у 30-я гады мінулага стагоддзя прываблівала сюды зацікаўленых людзей. З часам зніклі рассохлыя клееныя лопасці шрубы, бо канструкцыі самалёта на світанку авіяцыі былі нетрывалымі. Аднак пахаванне па-ранейшаму ўспрымаецца ўнікальным, лётчыка памятаюць.

Усім у акрузе вядомы магілы двух польскіх танкістаў. Устаноўленыя на іх крыжы зроблены з танкавых гусеніц і перадаткавых механізмаў танка, дарэчы, як і захаваўная да нашых дзён агароджа на адной з гэтых магіл. Хтосьці вельмі нераўнадушны даводзіў да ладу гэтыя пахаванні, прыдумаў і ажыццявіў такі, як зараз сказалі б, «крэатыўны дызайн».

Самае старажытнае вядомае пахаванне на Польскіх могілках датуецца 1835 годам. Хутка надыдзе той час, калі яго ўзрост перасягне за 200.

Разбурэнне і аднаўленне гістарычнай мясціны                                                        

Доўгі час за могілкі ніхто не назіраў і не даглядаў, іх бязжаласна разбураў час. Знаходзіліся людзі, якія, праходзячы, штосьці разбівалі, псавалі. Прыродны кампанент унёс свой уклад у парушэнне: ствалы двух клёнаў туга аплялі крыж на адным з надмагільнікаў. Калі яны сталі расці і ператварацца ў моцныя дрэвы, то прыпаднялі крыж з такой сілай, што не вытрымаў цэментны падмурак і разбурыўся. І цяпер дрэвы трымаюць крыж высока над зямлёю.

Аднак ёсць і станоўчае ўмяшальніцтва:

• Адбылося асвячэнне адрэстаўрыраваных могілак, рэстаўрацыя была здзейснена на сродкі Польскіх міністэрстваў і фондаў;

• Была праведзена прэзентацыя першага навукова-папулярнага выдання пра каталіцкі некропаль у Брэсце.

Падзеі нядаўнія, адбыліся ў 2016 годзе, але хочацца верыць, што будзе працяг, будзе паступова адноўлена памяць пра памерлых і першапачатковы выгляд надмагільнікаў. Ва ўсялякім разе, польскія інстытуты па захаванні гістарычнай спадчыны і беларускія краязнаўцы настроены вельмі рашуча менавіта на гэта.