У Мінску знаходзіцца адразу некалькі помнікаў нашаму знакамітаму першадрукару. Гэта тлумачыцца тым, што ўнёсак Францыска Скарыны ў развіццё друкаванай справы, ды і ўвогуле ў гісторыю Беларусі складана пераацаніць. Паўсюдна ўсталёўваюцца помнікі гэтаму вялікаму дзеячу, у яго гонар называюць вуліцы, а таксама ганаровыя дзяржаўныя ўзнагароды – ордэн і медаль, а ў Гомелі імем кнігадрукара названа адна з галоўных ВНУ горада – Гомельскі дзяржаўны ўніверсітэт імя Францыска Скарыны.

Помнік, пра які мы хочам расказаць у гэтым артыкуле, цесна звязаны са з'яўленнем на карце Мінска такога ўплывовага будынка, як Нацыянальная бібліятэка Беларусі. Вельмі сімвалічна, што менавіта каля галоўнай бібліятэкі краіны знаходзіцца статуя таго, хто ў свой час стаяў у вытокаў друкарства.

Першы ўсходнеславянскі кнігадрукар

Францыск Скарына – адзін з найвялікіх дзеячаў, якіх калі-небудзь нараджала беларуская зямля. Будучы першадрукар усходніх славянаў нарадзіўся ў Полацку ў 1490 годзе. Першапачатковую адукацыю ён атрымаў на радзіме, потым вучыўся ў Кракаве, дзе атрымаў некалькі важкіх навуковых званняў – ліцэнцыята медыцыны і доктара вольных навук. Для атрымання звання доктара медыцыны Францыск Скарына адправіўся ў італьянскую Падую ў 1512 годзе, дзе не вучыўся, а толькі здаў экзамены па медыцыне экстэрнам, бліскуча пацвердзіўшы сваю кваліфікацыю.

Пачатак друкарскай дзейнасці адносіцца да 1517 года. Менавіта тады Скарына засноўвае ў Празе друкарню, дзе выдае сваю першую кнігу пад назвай «Псалтыр». Гэта было сапраўды ўнікальнае на тыя часы выданне: кніга была надрукавана кірыліцай на народнай мове, што ў корані адрознівалася ад усіх агульнапрызнаных варыянтаў святых пісем, што існавалі на той момант.

Далейшая дзейнасць Скарыны была звязана са сталіцай ВКЛ – Вільно, дзе ён працягвае займацца выдавецкай дзейнасцю і адкрывае першую на тэрыторыі дзяржавы друкарню.

Лёс Францыска Скарыны склаўся не самым спрыяльным чынам, бо яго часта пераследавалі за перадавыя гуманістычныя погляды. У Маскве кнігі першадрукара і зусім спальвалі… Аднак цяпер яго спадчына жыве і шануецца нашчадкамі як велізарная карысць.

Увекавечаны ў бронзе

Конкурс на стварэнне бронзавай статуі Францыска Скарыны быў праведзены яшчэ ў далёкім 1989 годзе. У 1991 годзе быў абвешчаны яго пераможца – скульптар Аляксандр Дранец. Аднак адліты помнік быў толькі пад канец мінулага стагоддзя, а ўсталяваны ўсяго крыху больш за дзесяць гадоў таму – у 2005 годзе.

Характэрны той факт, што першапачаткова планавалася ўсталяваць манумент Францыска Скарыны перад будынкам беларускай Акадэміі навук. Гэта было лагічна, бо галоўны корпус Акадэміі размяшчаецца якраз на праспекце, што насіў імя асветніка. На карысці дадзенага месцазнаходжання настойвалі важныя дзеячы мастацтва і культуры – скульптары і архітэктары, а таксама прадстаўнікі Міністэрства культуры і Мінгарвыканкама. Аднак кіраўніцтва Акадэміі чамусьці палічыла інакш і адмовілася. Яны матывавалі гэта тым, што помнік, прытым абсалютна няважна каму, сапсуе выгляд архітэктурнага ансамбля. Таму так і расцягнулася ў часе ўсталёўка ўжо гатовага манумента.

Нягледзячы на тое, што ўсталяваны помнік Францыску Скарыне быў у 2005 годзе, афіцыйнае яго адкрыццё ажыццявілі толькі ў наступным, 2006 годзе. Прычына затрымкі адкрыцця была заключана ў тым, што крыху пазней помнік папоўніўся трыма рэльефамі, што адлюстроўваюць вехі жыцця Францыска Скарыны – Полацк, Прагу і Падую. Цяпер помнік выглядае вельмі гарманічна менавіта насупраць Нацыянальнай бібліятэкі, як быццам гэта месца першапачаткова чакала менавіта гэты манумент.