Вось ужо на працягу шматлікіх стагоддзяў Беларусь славіцца сваім трапятлівым стаўленнем да мудрасці і ўсімі магчымымі спосабамі імкнецца да пазнання. З ранніх часоў, калі ўсё вырашалася мячом і крывёй, у людзей з'явілася паняцце, што самая вялікая сіла – у ведах. Яркім прыкладам гэтаму стала Еўфрасіння Полацкая, якая прысвяціла сваё жыццё служэнню Богу і асвеце людзей. Яе дзіўны розум і пісьменнасць былі ўнікальнымi для таго часу, таму што ў XII стагоддзі жанчыны былі пазбаўлены магчымасці атрымаць хоць якую-небудзь адукацыю.

Імкненні і высокія ідэалы

Шляхетная князёўна была ўнучкай полацкага князя Усяслава Чарадзея. Магчымасць падарожнічаць дала яму веды і мудрасць, так ён і выхаваў сваю ўнучку. У старых рукапісах ёсць сведчанні, што Еўфрасіння, ці Прадслава, ужо ў юнацкасці адрознівалася ад сваіх аднагодак сваім жывым розумам і далікатным хараством. Калі бацькі вырашылі выдаць яе замуж, яна збегла ў манастыр, у Сафійскі сабор, што знаходзіцца ў Полацку. Прыняўшы пострыг і атрымаўшы імя Еўфрасіння, яна цалкам прысвяціла сябе кнігам.

Заснаваны ёю жаночы манастыр стаў месцам, дзе манашкі цалкам прысвячалі сябе служэнню Богу, займаліся іканапісам, ткалі, вялі летапісы і навучаліся чытанню і пісьму. Крыніцамі асветы, апроч Бібліі, сталі візантыйскія і рымскія Боскія паданні. Паступова манастыр стаў цэнтрам адукацыі для ўсіх зямель Заходняй Русі. У сценах сабора захоўваліся зборы твораў славутых асветнікаў славянскага краю Кірыла і Мяфодзія, добра вядомага ў той час прапаведніка хрысціянства Іаяна Залатавуста, а таксама «Аповесць мінулых гадоў» і розныя хронікі.

Еўфрасінняй уручную былі перапісаны не толькі царкоўныя кнігі, але яшчэ і зборнікі афарызмаў і хронікі. Таксама Еўфрасіння пісала і ўласныя працы – малітвы Усявышняму і павучанні, займалася перакладамі з лаціны і грэцкай мовы. Манастыр можна лічыць першай школай у гісторыі, якой кіравала Еўфрасіння. Ёю таксама быў заснаваны мужчынскі манастыр.

Мецэнацкая дзейнасць на карысць людзей

Акрамя ўсяго іншага, Лазарам Богшам у 1161 годзе па просьбе Еўфрасінні быў выраблены крыж. Ён стаў унікальнай рэліквіяй, што ўвасобіла ў сябе гістарычныя асновы рэлігіі тых часоў. Гэты артэфакт па тэхніцы выканання ніколькі не саступаў візантыйскім творам мастацтва. Нанесеная майстрам яго асабістая метка, час стварэння і колькасць узятага матэрыялу зрабілі гэты шэдэўр свайго роду помнікам рукапіснага тэксту.

Шмат разоў крыж змяняў сваё месцазнаходжанне і, на жаль, канчаткова знік у гады Другой сусветнай вайны. Да цяперашняга часу ён лічыцца ў міжнародным вышуку, а паводле яго выявы, вядомы брэсцкі майстар Н. Кузьміч стварыў копію, якая цяпер захоўваецца ў Спаса-Праабражэнскай царкве ў Полацку.

Здзейсніўшы паломніцтва ў Палестыну і Ерусалім, Еўфрасіння памерла ў 1173 годзе. Яе мошчы захоўваюцца ў Спаса-Еўфрасіннеўскім манастыры, пабудаваным на яе сродкі і пад яе кіраўніцтвам. Часткова ён захаваўся ў першародным выглядзе і да нашых дзён. І ў каталіцтве, і ў праваслаўі Еўфрасіння прызнана святой. Яе праца не знікла, яе прага да ведаў, да дасканалення сябе і фармавання ўласных ідэалаў перадаліся нам.

У 1999 г. памяці Еўфрасінні Полацкай Праабражэнскай у Мінску каля БДУ быў усталяваны помнік, створаны таленавітым скульптарам Ігарам Голубевым. Ініцыятарам гэтага праекта, а таксама спонсарам выступіў бізнесмен, сапраўдны патрыёт Беларусі і гісторык па адукацыі Юрый Іваноўскі.