На тэрыторыі Полацка ёсць адна вельмі цікавая гістарычная славутасць – помнік архітэктуры барока XVIII стагоддзя. І гаворка ідзе, зразумела ж, пра будынак езуіцкага калегіума, які быў створаны дзякуючы дырэктыве польскага караля Стэфана Баторыя ў 1580 годзе. Гэты калегіум лічыўся адным з самых багатых ва ўсёй краіне, а яго першым рэктарам быў знакаміты Пётр Скара.

За два стагоддзі існавання будынка непадалёк пабудавалі і мноства гаспадарчых пабудоў: свірны з каменю, стайні, пякарню, бровар, вяндлярню, некалькі фабрык. З часам недалёка сталі функцыянаваць і аптэка, багадзельня і музычная бустра. Крыху пазней, па ўказанні Аляксандра I Полацкага, калегіум перапрафілявалі ў акадэмію. Аднак у 1820 годзе навучальную ўстанову ліквідавалі, некаторы час там знаходзілася піярскае вучылішча, а ў савецкі час размяшчаўся шпіталь. Зараз жа ў былым будынку калегіума размяшчаецца некалькі факультэтаў Полацкага дзяржаўнага ўніверсітэта.

Акрамя таго, што сам будынак мае вялікую гістарычную каштоўнасць, тут нядаўна выставілі незвычайны адрэстаўраваны экспанат – Механічную галаву. Гэта знакамітае тварэнне належыць таленавітым рукам вучонага Габрыэля Грубера, які ўклаў велізарны ўнёсак у развіццё культуры, адукацыі і навукі ў Беларусі і за яе межамі. Дарэчы, майстар у XVIII стагоддзі доўгі час працаваў у сценах калегіума.

Гэты прадмет уяўляе сабой галаву сівавалосага мудраца з рухомымі вачамі. Старац прапануе ўсім хто праходзіць міма задаваць яму любыя пытанні на кожнай з вядомых моў. Пры гэтым мудрэц адказвае ясна, выразна, досыць гучна, лагічна і, як ні дзіўна, абсалютна правільна! Такі незвычайны механізм прыводзіў гасцей калегіума ў дзікі жах і выклікаў празмерную дапытлівасць і цікавасць у людзей, чаго, дарэчы, і дамагаліся езуіты. Нават дарослыя наведвальнікі прыходзілі ў неапісальнае захапленне пры выглядзе гэтай «Механічнай галавы».

Пры адказе на пытанне вочы ў мудраца рухаліся, пры гэтым пачынаць задаваць пытанне трэба было са слоў «Вітаю, дазвольце спытаць…». Пазнаць самыя незвычайныя рэчы ў «галавы» прыязджалі нават з іншых гарадоў, напрыклад, з Масквы, Санкт-Пецярбурга, Варшавы і нават Берліна. А выпускнік калегіума і вядомы беларускі пісьменнік Ян Баршчэўскі ўзяў праект «Механічнай галавы» за аснову аднаго з аповедаў, які ўвайшоў у знакамітую працу «Шляхціц Завальня».

Некаторы час галава дзіва-мудраца знаходзілася на рэканструкцыі, у 2015 годзе адбылося ўрачыстае адкрыццё экспаната. Удзельнікі мерапрыемства былі апрануты як вучні калегіума, а ўсё дзеянне адбывалася як тэатралізаванае ўяўленне. Сучасная галава напамінае сабой аблічча філосафа са Старажытнай Грэцыі Сакрата. Цяпер «Сакрат» разумее пытанні на пяці мовах, дае адказы на іх і не перастае дзівіць зацікаўленых наведвальнікаў.

У далейшых планах тут хочуць стварыць дыяраму найстаражытнага горада Беларусі – Полацка, а таксама ўсталяваць найноўшыя інтэрактыўныя прылады. Такім чынам, Полацк прыцягвае турыстаў не толькі ўнікальнымі архітэктурнымі пабудовамі, але і незвычайнымі музейнымі экспанатамі.