Нягледзячы на велізарнае мноства рэлігійных збудаванняў на тэрыторыі Беларусі і, у прыватнасці, Брэсцкай вобласці, заўсёды прыемна спыніць свой позірк на адным з найбольш вядомых і прыгожых храмаў. Менавіта адным з такіх і з'яўляецца касцёл Узвіжання Святога Крыжа ў горадзе Брэсце.

Складанасці ўзвышэння

Як і многія беларускія гарады і паселішчы, з самых старажытных часоў у Брэсце меліся свае рэлігійныя храмы. Так, вядома, што папярэднікам сучаснай версіі касцёла з 1412 года быў каталіцкі парафіяльны храм.

У першай палове XIX стагоддзя знакамітыя жыхары Брэст-Літоўскай крэпасці, у прыватнасці, яе Кобрынскага фарштата, звярнуліся да князя Галіцына з просьбай пабудаваць новы касцёл. Рашэнне было прынята не адразу, а толькі праз 4 гады, аднак і гэта не азначала неадкладнага пачатку будаўніцтва.

Трэба было падабраць праект, які адобрыла б кіраўніцтва – губернатар, князь і, вядома, імператар. Справа ў тым, што ў сваёй першапачатковай версіі Крыжаўзвіжанскі касцёл быў залішне просты нават для архітэктуры позняга класіцызму.

Спачатку праект будучага касцёла Узвіжання Святога Крыжа ў Брэсце быў перададзены таленавітаму архітэктару Уладзіміру Палікарпаву. Аднак, нават нягледзячы на вялікі вопыт і веданне сваёй справы, ён так і не змог увасобіць у жыццё незразумелую ім задумку кіраўніцтва. Тады працу перадалі іншаму, не менш знакамітаму майстру – Якаву Фардону. Зацвярджэнне яго ідэі адбылося ў лістападзе 1849 года. Менавіта гэтая дата і лічыцца датай пачатку будаўніцтва касцёла.

Ад заснавання да рэнавацыі

Традыцыйна момантам афіцыйнага адкрыцця і функцыянавання рэлігійных устаноў лічыцца дата іх асвячэння. З Крыжаўзвышэнскім касцёлам у Брэсце гэта адбылося ў 1856 годзе пад кіраўніцтвам мясцовага святара Жылінскага. Літаральна адразу ж касцёл «узбагаціўся» за кошт бліжэйшых капліц, якія былі ўключаны ў склад храмавага комплексу. Гэта капліцы пры брэсцкай турме, Брэст-Палескай станцыі, гімназіі Траўгута, школе і доме сясцёр міласэрнасці.

Нельга сказаць, што касцёл Узвіжання Святога Крыжа дайшоў да нас у першапачатковым выглядзе – у ходзе разбуральных дзеянняў Другой сусветнай вайны яго будынак быў практычна знішчаны, так што спатрэбілася істотная рэканструкыя ў 50-х гадах мінулага стагоддзя. У выніку храм пазбавіўся франтальных вежаў і значна змяніўся ва ўнутраным строі.

Пры савецкай уладзе тут размяшчаўся краязнаўчы музей, і толькі ў пачатку новага тысячагоддзя мясцовыя жыхары дабіліся вяртання касцёла яго гістарычнага і рэлігійнага статусу. Сёння вернікі бачаць храм прыкладна такім, якім ён быў пабудаваны першапачаткова – архітэктары імкнуліся ўлічыць усе дэталі.

Так, адноўлены страчаныя бакавыя вежы і трохкутны франтон паміж імі, у сценах касцёла ўсталяваны арган, абноўлена крапоўка пілястры.

Галоўная святыня

З 1995 года ў Крыжаўзвіжанскім касцёле захоўваецца напісаны алеем цудатворны абраз «Маці божая Браслаўская», згодна са сцвярджэннямі гісторыкаў, створаны яшчэ ў першай палове XVII стагоддзя. За час свайго існавання ён змяніў мноства каталіцкіх манастыроў і храмаў, ад Рыма да Брэсцкага дамініканскага манастыра.

Цікава, што наяўную сёння металічную рызу абраз атрымаў ад рук жонкі Гетмана Мікалая Патоцкага, які ў свой час адбіў святы вобраз з рук татарскіх войскаў.