Часам даволі складана вызначыць, як было б лепш – калі б архітэктурнае збудаванне рэгулярна аднаўлялася і рамантавалася ці ж дайшло да нас у сваім самым першапачатковым абліччы. Такім пытаннем можна задацца, гледзячы на велічныя руіны касцёла Дзевы Марыі ў Смальянах.

Самы старажытны будынак Смальянаў і навакольных месцаў

Спакон веку тэрыторыя вёскі Смаляны Аршанскага раёна Віцебскай вобласці размяшчалася даволі зручна – па шляху «з вараг у грэкі» і ў непасрэднай блізкасці ад найбуйнейшых рэк - Дняпра і Заходняй Дзвіны. Высокі ўзровень культурнага і эканамічнага развіцця спрыяў даволі ранняму праяўленню рэлігійных настрояў мясцовых жыхароў.

Касцёл Дзевы Марыі ў Смальянах з'явіўся яшчэ ў канцы 70-х гадоў XVII стагоддзя. Праектам займаўся таленавіты і знакаміты на той час мастак Сяргей Рабцэвіч. А сам касцёл першапачаткова з'яўляўся часткай буйнога комплексу дамініканскага манастыра.

На той час усё большую папулярнасць набываў арыгінальны архітэктурны стыль – віленскае барока, усе асноўныя праяўленні якога мы можам бачыць у рэштках касцёла. Гэта некаторая асіметрычнасць сцен і веж пабудовы, спалучаная з класічным планаваннем – дзвюма вежамі і шчытом даху паміж імі. На жаль, нічога з унутранага ўбрання касцёла да нашых дзён не захавалася, таму мы не можам меркаваць пра інтэр'ер храма.

Цікава, што нярэдка паблізу знаходзяць старажытныя экспанаты, якія потым перадаюцца ў нацыянальныя музеі па ўсёй краіне. Напрыклад, так было ў канцы XX стагоддзя, калі мясцовыя школьнікі адшукалі сярод руін медальён, кубкі і некаторыя іншыя «часціцы мінулага».

Далейшыя ператварэнні

Наколькі вядома, у апошнія гады XIX стагоддзя ўвесь манастырскі комплекс зведаў частковую рэканструкцыю, здзейсненую пад кіраўніцтвам архітэктара Л. Дакшы. Менавіта ён адказваў за ўнутранае ўбранне касцёла Дзевы Марыі. Аднак пасля гэтага свае непасрэдныя функцыі храм выконваў нядоўга.

У 1930-х гадах манастыр з касцёлам былі зачынены і перададзены пад складскія памяшканні для выкарыстання ў гаспадарчых мэтах. І працягвалася гэта запусценне касцёла аж да канца 80-х гадоў мінулага стагоддзя.

Сёння ўсё, што можна бачыць на месцы некалі вялікага комплексу, – гэта паўразбураны фасад касцёла і сціплы аднапавярховы будынак непадалёк, які раней быў часткай манастыра. Па няведанні яно было практычна разабрана ў 2013 годзе.

З іншага боку, захаваныя руіны касцёла Святой Дзевы Марыі – гэта самы сапраўдны помнік не толькі дойлідства і рэлігіі, але і гісторыі ў цэлым. Доўгія гады ён не падпадаў умяшанню сучасных архітэктараў і тым самым захаваў сваю самабытнасць і арыгінальнасць.