Крайск – невялікая вёска ў Лагойскам раёне, а зараз аграгарадок, вядомы яшчэ з XVI стагоддзя. Народ прыпісвае назве гараду «Крайск» паходжанне ад слова «Райск». Занадта добра раней тут людзі жылі. Можа, яно і так, таму што храмы ў Крайску былі вельмі багатыя, праслаўлены прыход лічыўся самым вялікім у Віленска-Літоўскай епархіі.

Але потым гісторыя населенага пункта развівалася драматычна i напружана: горад гарэў, а разам з ім і храмы згаралі ад купала да падлогі, адбудоўваліся і зноў разбураліся пад дзеяннем часу і самадурства.

Уся насычаная гаротнымі датамі гісторыя адлюстравана ў жыццяпісе Храма Свяціцеля Аляксея Маскоўскага. Столькі давялося яму нацярпецца, што нельга не паддацца спакусе казаць пра яго як пра адушаўлёную істоту.

Гісторыя храма

Узнікненне храма, які больш за ўсё напамінае могілкавую капліцу, звязана з іерэем Алексіем Біруковічам. У 1877 годзе ён прыехаў у Крайск несці сваю службу і ўсё жыццё прысвяціў справе росквіту прыходу. У родзе яго было больш за 20 святароў, адзін прадстаўнік прозвішча нават лічыцца мясцовым паважаным святым. Вернасць свайму прызванню і сямейным традыцыям увасобіліся ў яго жыцці: Алексій Міхайлавіч быў святаром добрым, мудрым, дапамагаў сваёй пастве ў пытаннях веры і жыцця, за што яго і любілі людзі. Гэтаму ёсць сведчанні сучаснікаў.

Храм на могілках бацька Алексій пабудаваў у 1897 годзе на свае сродкі, сам паклапаціўся і пра ўнутранае ўбранне царквы, дамогся асвячэння імем Свяціцеля Алексія Маскоўскага, якога лічыў сваім апекуном.

Трэба сказаць некалькі слоў пра гэтага Свяціцеля. Вялікі праведнік, выхавальнік вялікага князя Дзмітрыя Данскога, паважаны як цудатворац нават ворагамі Русі. Акрамя таго, ён выяўляў яшчэ і дыпламатычныя здольнасці, баронячы веру сваю і Русь як баганосную дзяржаву. Часам пры гэтым рызыкаваў жыццём у прамым значэнні слова.

Вось такога чалавека абраў сабе прыкладам бацька Алексій Біруковіч. Ён памёр у 1909 годзе, месцам яго апошняга прытулку быў абраны гэты ж выпешчаны ім самім храм, тут ён быў размешчаны побач са сваім бацькам, Міхалам. Службу справіў траюрадны брат бацькі Алексія – Міхал Біруковіч.

Храм Свяціцеля Алексія гарэў за сваю доўгую гісторыю як мінімум двойчы. Але кожны раз адбудоўваўся, паўстаючы з попелу. Як віхор пранеслася па вёсцы Першая сусветная вайна, не літуючы ні жылля мірных жыхароў, ні храмаў – бо непасрэдна тут праходзіла лінія фронту.

Гады да 1990-х азначаюцца чорнай цемрай. У храме забаранялі службы, адымалі статус царкоўнага будынка, размяшчалі збожжасховішча, складвалі ядахімікаты. У канцы 1980 года ўмяшанне мясцовых жыхароў паспрыяла вывазу ядаў са шматпакутнай капліцы.

З болем расказваюць мясцовыя жыхары пра нечуваны здзек над нятленнымі мошчамі пахаваных святых. Усё гэта было, усё гэта вынес сціплы пакорлівы храм, дэманструючы сапраўдную хрысціянскую цярплівасць і пакутніцтва.

У 1995 годзе новы мясцовы настаяцель Сяргей Падольскі змог ажыццявіць капітальны рамонт царкоўкі, і восенню таго ж года Мітрапаліт Філарэт асвяціў яе як Свята-Аляксееўскі храм.

Гісторыя маленькага вясковага храма поўная болю і пакут, але ён жыве. Як жыве духоўнасць, якую ён увасабляе, як жыве рэлігійнае і грамадзянскае падзвіжніцтва, якое складае характар беларусаў. Гэта і ёсць галоўная славутасць беларускага краю.