Камень «Варацішын крыж» у вёсцы Камена

Вёсачка Камена размяшчаецца на правым беразе ракі Віліі. 

У самым яе цэнтры вёсачкі, за сто метраў ад ракі, на тэрыторыі аднаго сялянскага дворыка ляжыць велізарны камень. Таксама варта адзначыць, што дастаткова вялікая частка гэтага сухапутнага айсберга знаходзіцца ў зямлі.

Дадзены камень з'яўляецца непаўторным, можна сказаць, што ўнікальным манументам гісторыі і культуры і мае назву «Варацішын крыж». Ён прылічаецца да агульнай колькасці волатаў, што называюцца «Барысавы камяні». Маецца гіпотэза, што полацкі гаспадар Барыс загадаў выбіць на камені гэтым надпіс: «Божа дапамажы нявольніку ўласныму Барысу ...». У мінулым жыхары Рэспублікі Беларусь надзялялі такія камяні фантастычнай моцай, адносіліся да іх з павагай.

Многія эксперты мяркуюць, што выразаная на камені маленне была прашэннем да Госпада аб дапамозе і міласці, бо перыяд кіравання Барыса характарызаваўся голадам. Маецца яшчэ адна версія: валуны гэтыя паказвалі на гандлёвыя шляхі і суднаходныя рэкі, гэтак жа прызначаліся для ўказанні меж Полацкага княства.

Барысавы, альбо Полацкія камяні славяцца пацвярджэннем жыцця хрысціянства. Эксперты мяркуюць тое, што яны з'яўляліся паклоннымі крыжамі, да якіх нашы прадзеды пакланяліся і прасілі Божай літасці. А яшчэ ранней валуны гэтыя выкарыстоўваліся язычнікамі як ідалы з мэтай выканання розных абрадаў.

Гэты старажытны комплекс быў адкрыты ў XIX стагоддзі. З велізарным захапленнем яго вывучалі граф Румянцаў, гісторыкі Сапуноў і Семянтоўскі.

У XX стагоддзі ў камянях гэтых не знаходзілі ніякай гісторыка-культурнай каштоўнасці, можна сказаць, што яны проста заміналі. Большая частка валуноў была знішчана, а адзін з іх у 1930 годзе проста падарваны.

На межах нашай дзяржавы захавалася яшчэ 3 падобных волата, якія, верагодна, маюць ледніковае ўзнікненне.

З паўднёвага боку гэтага валуна вылеплены шасціканцовы крыжык і старажытныя надпісы: «Варацішын крыж», «IС ХС», «БАГІНЯ». Яшчэ адзін тэкст, які па гэты дзень не расшыфраваны.

Гэты волат уяўляе сабою цёмна-ружовы граніт, які валодае рэзкай конусападобнай формай. Дыяметр у падножжа каменя дасягае 11 метраў, вышыня каля 2 метраў.

На верхавіне назіраюцца асаблівыя паглыблення, якія паведамляюць пра ўжыванне яго язычнікамі ў дахрысціянскія эпохі.

снуе шэраг фантастычных паданняў, звязаных з гэтым каменем. Адно з іх згадвае ва ўласных артыкулах граф К. П. Тышкевіч: «Здаўна на гэтых землях жыў самотны фермер. У першы Велікодны дзень ён узорваў зямлю сахой, запрэжанай валамі. Гасподзь, імкнучыся правучыць фермера, які не ўважыў свята, ператварыў яго разам з валамі ў граніт». Іншую байку распавяла жанчына, у агародзе якой і знаходзіцца «Варацішын крыж».

Паблізу з гэтым гігантам маецца яшчэ адзін камень, вярхушка якога ледзь прыкметна паказваецца з-пад зямлі. Шмат гадоў таму на гэтых землях жылі двое братоў. У іх гародах знаходзіліся падобныя валуны, пад якімі браты хавалі ўсе без выключэння заробленыя грошы. Вядома, браты ведалі аб схованках адзін аднаго. І неяк адзін з іх прыняў рашэнне абкрасці іншага. Ён зрабіў падкоп пад валун і выкапаў вялікую яму. Як толькі рыдлёўка ўткнулася ў нешта цвёрдае, брат кінуўся да знойдзенага скарбу. Але граніт праваліўся пад зямлю і ўсёй сваёй шматтоннай вагой раздавіў нядбайнага злодзея. З гэтых часоў толькі яго вярхушка і бачная.

Дарэчы, навуковыя спрэчкі аб паходжанні каменя «Варацішын крыж» не спыняюцца дагэтуль, а нямы волат, як і раней, захоўвае сваю шматвяковую таямніцу.