Чарэйская сінагога

Адна сінагога знаходзілася ў цэнтры мястэчка. Сёння ад яе засталіся сцены, бачныя закладзеныя цэглай старыя вокны, будынак шмат разоў перабудоўваўся, але ён яшчэ існуе. Два іншых будынка сінагог-зніклі.

З Нацыянальнага гістарычнага архіва Беларусі:

Усе іудзейскія культавыя будынкі, як і амаль уся забудова ў Чарэі, былі драўлянымі, таму ў мястэчку нярэдкім з'явай былі пажары. Падчас аднаго з іх (прыкладна ў пачатку 1880-х гадоў) адзін з малітоўных дамоў згарэў. Суполцы было мала двух будынкаў, і ў жніўні 1883 года яўрэйскае насельніцтва ўпаўнаважыла Чарэйскага мешчаніна Хаіма Шаламовіча Брука звярнуцца ў будаўнічае аддзяленне Магілёўскага губернскага праўлення з хадайніцтвам аб дазволе пабудаваць новы малітоўны дом замест згарэлага. У губернскі цэнтр быў адпраўлены падрабязны план будаўніцтва, які і быў зацверджаны ў канцы верасня 1883 года. Згодна з гэтым планам, будынак быў драўляным, у ім акрамя асноўнага памяшкання мелася асобная галерэя для жанчын. Размяшчаўся малітоўны дом недалёка ад плошчы, на Магілёўскай вуліцы. 
Не выключана, што неўзабаве быў пабудаваны яшчэ адзін іудзейскі малітоўны дом. У архівах захавалася справа аб дазволе будаўніцтва ў Чарэі хасідскай малітоўнай школы, план якой быў зацверджаны 21 чэрвеня 1898 года.
У Чарэі быў рабін: у дакументах захаваліся звесткі аб тым, што ў 1909 – 1912 гадах гэтую пасаду займаў мешчанін Гілель Давідавіч Гольдберг. Ранейшая колькасць сінагог захоўвалася ў мястэчку і ў пачатку 1920-х гг.з архіўных дакументаў вядома, што ў сакавіку 1923 года ў Чарэі дзейнічалі Каменны, сярэдні і Міснагідскі малітоўныя дамы (сінагогі). Мяркуючы па ўсім, самай багатай і прасторнай была сярэдняя сінагога, у якой захоўваліся тры скруткі Торы, тут жа знаходзіліся тры арон-кадэша, 12 лавак, 5 лямпаў, гадзіны і кнігі рэлігійнага зместу. Маёмасць каменнай сінагогі складалася з двух скруткаў Торы, трох арон-кадэшаў, дзесяці лавак, шасці лямпаў, адных насценных гадзіннікаў і кніг. Інтэр'ер міснагідскай сінагогі, акрамя двух Тор, складалі арон-кадэш, восем лавак, шэсць лямпаў і гадзіннікі. 

1920-я гады былі не лепшым часам для габрэйскіх рэлігійных суполак: як вядома, савецкі ўрад і ВКП(б) праводзілі актыўную атэістычную палітыку. 

Восенню 1928 года Черейский райкам ВКП(б) прымеркаваў да габрэйскім святам Рош-а-Шана і Йом-Кіпур мноства антырэлігійных мерапрыемстваў: два спектаклі, канцэрт, дэманстрацыя кінафільмаў, вечар самадзейнасці, даклады і суботнік.

У мястэчку дзейнічаў раённы савет Саюза бязбожнікаў БССР, які падтрымліваў партыю і камсамол у правядзенні антырэлігійных мерапрыемстваў. Дарэчы, гэты савет быў» Габрэйскім " на адну траціну: у канцы 1929 года ў ім налічвалася 113 чалавек, з якіх 41 быў габрэем.

У канцы 1929 года чарэйскія камсамольцы арганізавалі кампанію за закрыццё адной з сінагог. Для гэтага яны сталі праводзіць апытанне насельніцтва, але ім удалося сабраць усяго некалькі подпісаў за ліквідацыю культавага будынка. Вернікі склалі вялікі спіс жадаючых пакінуць сінагогу дзеючай.

Прыгнёт рэлігіі прывяло да таго, што ў 1930 годзе адмовіўся ад рэлігійнай дзейнасці чарэйскі рабін – Моўша Астрахан.10 але мясцовы меламед шлема Ландрэс працягваў навучаць дзяцей грамаце і асновам яўрэйскай рэлігіі.

Да цяперашняга часу ацалела мала сведкаў "яўрэйскага" мінулага Чарэі: перабудаваны будынак сінагогі ды нешматлікія помнікі на могілках.


Чарэйская сельская бібліятэка

e-mail: chereja49@gmail.com

тэл.: +375 2133 2-31-19