Беларуская мова

Гісторыя беларускай мовы

Беларуская - адна з моў усходніх славян. На сённяшні дзень яна з'яўляецца адной з дзвюх афіцыйных моў Рэспублікі Беларусь (другая - руская). У часы Вялікага Княства Літоўскага беларуская мова пачала сваё самастойнае фарміраванне з вылучэння са старажытнарускай, «бацькі» сучасных рускай, беларускай і ўкраінскай моў. Беларуская азбука - гэта, у асноўным, кірыліца з наяўнасцю знака апострафа, а арфаграфія грунтуецца на прынцыпе «як чуецца, так і пішыцца», што значна спрашчае беларускія правілы правапісу.

На сённяшні дзень у Беларусі дзве афіцыйныя мовы, але больш за палову насельніцтва лічыць свёй роднай мовай беларускую. Значна менш людзей, якія жывуць у Беларусі, могуць сказаць, што яны размаўляюць на ёй са сваімі блізкімі або сябрамі. Усяго каля 7 мільёнаў чалавек валодаюць роднай мовай. Тым не менш, прайшоўшы вельмі складаны і супярэчлівы шлях, беларуская мова застаецца жывой і ў сучасных рэаліях. У краіне працуюць школы і іншыя ўстановы, дзе навучанне вядзецца на беларускай мове. Падарожнічаючы па дарогах Беларусі, часта можна сустрэць паказальнікі, напісаныя на беларускай мове.

Багацце дыялектаў беларускай мовы

Магчыма, для кагосьці будзе адкрыццём, што беларуская мова сапраўды вельмі багатая. Калі ў літаратурнай мове налічваецца каля 250 - 500 тысяч слоў, то ў дыялектнай - каля двух мільёнаў. Важным складнікам беларускай мовай з'яўляюцца дыялекты і лакальныя гаворкі. Цікавы той факт, што часам вучоныя фіксіруюць дыялектныя адрозненні не толькі суседніх вёсак, але і нават гаворкі розных канцоў адной вёскі. Лічыцца, што асноўныя дыялекты беларускай мовы - гэта паўночна-ўсходні, паўднёва-заходні і сярэднебеларускі пераходны. Беларускія дыялекты адрозніваюцца вымаўленнем вызначаных тыпаў літар. Напрыклад, літары "а" ці "д" і "т". Лінгвісты называюць гэтыя асаблівасці вымаўлення «аканнем», «дзеканнем» і «цеканнем».

Акрамя названых дыялектаў, на тэрыторыі краіны існуе і так званая «трасянка» - форма беларускай гутарковай мовы, што мае змешаную марфалогію і словаўтварэнне. Аднак адзінства і цэласнасць нацыянальнай мовы гэтыя дыялекты не парушаюць.  

Гісторыя і каштоўнасць беларускай мовы

У гісторыі развіцця беларускай мовы вылучаюць некалькі этапаў. У перыяд знаходжання беларускіх земляў у складзе Вялікага княства Літоўскага афіцыйнай мовай была прызнана старабеларуская. У гэты час на ёй вялі афіцыйнае і прыватнае ліставанне, судовую практыку, на яе перакладалі творы літаратуры і выкарыстоўвалі падчас размовы. У гэты ж час Францыск Скарына заснаваў друкарства на старабеларускай мове.

 
Пасля аб'яднання ВКЛ з Польшчай і стварэння дзяржавы Рэчы Паспалітай (1569 г.), старабеларуская мова страціла сваю значнасць і саступіла польскай. І ўжо ў 1696 г. польская была прызнана афіцыйнай мовай Рэчы Паспалітай. Старабеларускую ў гэты перыяд часу выкарыстовалі, галоўным чынам, у народзе сярод сялян.

Пасля распаду Рэчы Паспалітай пачаўся другі этап фармавання і развіцця беларускай мовы. У гэты час афіцыйнай дзяржаўнай мовай на беларускіх землях была руская, але ў пачатку XIX стагоддзя паўстала пытанне пра самастойнасць беларускай мовы. У вытокаў развіцця літаратурнай мовы стаіць беларуская інтэлігенцыя: Вінцэнт Дунін-Марцінкевіч, Аляксандр Рыпінскі, Ян Чачот. У другой палове XIX стагоддзя пачаўся сапраўдны росквіт нацыянальнай мовы. На ёй пісалі свае творы вядомыя паэты і пісьменнікі, такія як Ф. Багушэвіч, М. Багдановіч, Я. Колас, Я. Купала.

Пасля кастрычніцкай рэвалюцыі 1917 г. беларуская мова была прызнаная дзяржаўнай, і яе пачалі выкарыстоўваць у афіцыйнай дакументацыі, судовай справе, у адукацыйнай сферы. 

Насельніцтва нашай краіны ганарыцца сваёй роднай мовай, але мала хто гавораць на ёй. Менавіта па гэтай прычыне беларуская змесцавана ў атласе моў ЮНЭСКА: сусветная грамадскасць лічыць, што наша мова знаходзіцца на пачатковай стадыі вымірання. Разам з тым па меладычным гучанні яна прызнана другой пасля італьянскай.

Беларуская мова адна з самых жывых моў.  Гэты галоўны сродак нацыянальнай культуры, які адкрывае кожнаму з нас вялікі і чароўны свет мілагучнасці і самабытнасці.

Наша нацыянальная мова напоўнена мноствам эпітэтаў і характарыстык. Гэта духоўнае набыццё нашага народа, якое жыве ўнутры кожнага з нас. Мабыць, няма ніводнага беларускага пісьменніка, які не выказаў бы свайго зачаравання роднай мовай. Вялікую ролю ў фарміраванні беларускай літаратурнай мовы адыгралі Янка Купала, Якуб Колас, Максім Багдановіч, Васіль Быкаў, Уладзімір Караткевіч і многія іншыя пісьменнікі Беларусі. Гэтымі аўтарамі было сказана мноства шчырых слоў пра прыгажосць і багацце беларускай мовы. Іх творы працятыя любоўю да яе, непакоем за яе вельмі тонка перадаюць адценні чалавечых пачуццяў.

Беларуская мова захавала ў сабе мноства славянскіх элементаў і таму справядліва лічыцца ключом да разумення іншых славянскіх моў. У ёй ёсць велізарная колькасць слоў, якія нельга перавесці даслоўна. У гэтым і складаецца яе ўнікальнасць, непаўторнасць і сэнс існавання.