Лепель

Лепель - горад 120 азёр, дзіўнага марожанага і галоўнага беларускага «цмока», убачыць якога можна толькі ў поўню.

Яшчэ беларускі класік Уладзімір Караткевіч намякаў на тое, што «Цмокі» водзяцца менавіта ў лепельскіх азёрах. Зараз гэта ісціна. Таму што «лепельскі цмок» часам падымаецца на паверхню, каб палюбавацца на ўласны малюнак у выглядзе скульптурнай кампазіцыі на беразе Лепельскага возера і папалохаць турыстаў.

«У Госці ды Лепельскага цмока» - адзін з самых папулярных фестываляў міфалогіі ў Беларусі.

Дзе «лепей», чым у Лепелі?

Геаграфічна Лепель размяшчаецца на поўдні Віцебскай вобласці. Праз райцэнтр (каля 18 тыс. Жыхароў) працякаюць дзве рэчкі з прыгожымі назвамі Эса і Ула.

Назва самага горада, па адной з версій, паходзіць ад латышскага словы «Ліепа» ( «ліпа»). Так называлі возера (у ліпавым лесе), на беразе якога размясціўся гарадок. Па іншай версіі, назва «Лепель» пайшла слова «лепей». Сапраўды, «лепей», чым у Лепелі, для многіх проста не бывае.

Горад Сапегі

У летапісных дакументах Лепель упершыню згадалі ў 1439 годзе (Вялікі князь Літоўскі Жыгімонт даруе маёнтак каталіцкаму касцёлу ў Віцебску). У XVI стагоддзі мястэчка выкупіў гетман Леў Сапега і перанёс галоўныя будынкі - царква, касцёл і замак - на другі бераг, заснаваўшы Новы Лепель.

Сапегу тут шануюць, як заснавальніка горада. У Лепелі ў 2010 годзе ўсталявалі помнік канцлеру ВКЛ.

Дарэчы, замак у Лепелі пабудавалі ў Лівонскую вайну на азёрным востраве. Ён быў спалены і адноўлены ў 1568-м. Што гэта было за збудаванне, можна ўявіць хіба што па гарадскім гербу, на якім намаляваныя прыгонныя сцены.

Лепель - адзін з нямногіх беларускіх гарадоў, які мае герб з беларускай Пагоняй - срэбным вершніком з аголеным мячом. Лепель атрымаў герб у 1852 годзе - праз 47 гадоў пасля таго, як яму прысвоілі статус горада.

Водная сістэма, ГЭС і марозіва

Сучасны Лепель славіцца сваёй чысцінёй і запаведнай цішынёй. Ад Лепеля да цэнтра Бярэзінскага запаведніка (Дамжэрыцы) усяго 38 кіламетраў, якія лёгка пераадольваюцца на ровары.

Праз Лепельскае возера праходзіла так званая Бярэзінская водная сістэма - штучны шлях (заканчэнне будаўніцтва - 1805), злучаў Дняпро з Заходняй Дзвіной. У Лепелі стаялі плаціны, але былі ўзарваныя падчас II Сусветнай. Зараз водная канструкцыя забытая, яе акупавалі бабры, а часам ёю карыстаюцца байдарачнікі. Дарэчы, у свой час на сістэме працаваў вядомы фалькларыст і паэт Ян Чачот. Мясцовыя ўлады плануюць аднавіць каналы сістэмы для прыцягнення турыстаў.

У Лепелі няма буйных прамысловых прадпрыемстваў, але ёсць свая ГЭС. А яшчэ - брэнд «Лепелька». Марозіва мясцовага малочна-кансервавага камбіната ў самай справе хвацка смачнае.

Гэтая зямля выгадавала вядомых у свеце людзей - кінарэжысёра Уладзіміра Матыля ( «Белае сонца пустыні»), паэта Тодара Кляшторнага, празаіка Сяргея Рублёўскага, селекцыянера Язэпа Мароза і многіх іншых.

Яшчэ 5 гістарычных месцаў, якія варта ўбачыць у Лепелі

• Пятніцкая царква (1844) - сабор св. Параскевы Пятніцы, у народзе - «Пятінка», драўляны храм (вул. Валадарскага, 21). Паводле падання, яго аднаўленне спыніў мор 1868 года.

• Георгіеўская царква (1900). Неорусскій стыль.

• Касцёл св. Казіміра (1876). Класіцызм. Пабудавалі па загадзе Льва Сапегі. За савецкім часам выкарыстоўваўся як гараж.

• Склады винаачысткі. Пабудаваныя ў 1897 годзе. Чырвоная цэгла (вул. Савецкая, 38).

• Будынак Лепельскай ГЭС (1954).