Дзярэчын

Гэта невялікае, здавалася бы, паселішча гарадскога тыпу мае даволі цікавую і, што не менш важна, доўгую гісторыю існавання. Па сутнасці, Дзярэчын - гэта гістарычны цэнтр усёй Слонімшчыны. Каб убачыць яго праўдзівае значэнне, звернемся да хроніцы.

Гісторыя ў стагоддзях

Упершыню Дзярэчын, на той час яшчэ сяло, згадваецца ў летапісах пачатку XV стагоддзя, будучы маёнткам баярына Дрэмута. Зрэшты, гэта мястэчка наўрад ці можна назваць пераходным з пакалення ў пакалення - хутчэй, яно пераходзіла «з рук у рукі». Тут у свой час жылі Капачэўскія, Валовічы, Палубінскі.

Разам з апошнімі Дзярэчын (які атрымаў статус мястэчка яшчэ ў XVI стагоддзі, а менавіта ў 1537 годзе) стаў пашырацца і развівацца. Былі пабудаваны манастыр і лякарня пры манастыры, драўляная царква, а таксама складзена поўная інвентарызацыя паселішчы. Паводле падліку, на той час насельніцтва Дзярэчын складала 430 чалавек.

Новай вяхой у жыцці гарадка стала перадача яго ў валоданне сямейства Сапега, дакладней, яго далучэнне да яго землі з прычыны шлюбу Ізабелы Палубінскі з адным з прадстаўнікоў роду. І калі ўладальнікам стаў знакаміты канцлер Літвы, Аляксандр Сапега, у гісторыі Дзярэчын надышла «залатая пара».

У гэты час, у 1797 годзе, быў пабудаваны шыкоўны палац, акружаны ўтульным садам, шырокімі тэрыторыямі алей і парку, дзе вырошчваліся гэтак экзатычныя для сярэдніх шыротаў расліны, як інжыр, апельсіны, гранаты, ананасы. Сам палац размяшчаў шырокай і адной з найбуйнейшых у Вялікім Княстве Літоўскім бібліятэкай, што нядзіўна, улічваючы схільнасць многіх знакамітых родаў да чытання і калекцыянвання кніг. Тут мелася таксама асобная карцінная галерэя, у якой былі сабраны шэдэўры еўрапейскага (і не толькі) мастацтва. Па некаторых дадзеных, каля 300 карцін.

На жаль, гэты «беларускі Версаль» быў разрабаваны і разбураны на працягу наступных войнаў і нападаў, якія выпалі на долю гэтага невялікага гарадка. Нейкі час ён ставіўся да тэрыторыі Польшчы, з 1921 па 1939 гады. Пасля чаго для Дзярэчын наступіў хай і кароткатэрміновы, але даволі змрочны перыяд.

Другая сусветная вайна

Варта адзначыць, што яшчэ ў 1830-м годзе на тэрыторыі гарадка пражывала больш 3 700 габрэяў. У даваенныя гады іх колькасць значна скарацілася, але ўсё роўна дасягала вялікай адзнакі ў 1346 чалавек па перапісу 1921-га году. Таму нядзіўна, што, калі нямецкія войскі акупавалі мясцовыя землі, іх «праграма чысткі» прывяла да вырашэння зладзіць тут гета. Яно размяшчалася недалёка ад касцёла і было досыць блізка размешчана да селішча астатніх мясцовых жыхароў. Гэта, у сваю чаргу, мела пэўную карысць, таму што па начах апошнія маглі таемна падыходзіць да агароджы і перадаваць арыштантам прадукты і вопратку.

Не варта казаць, якія зверствы адбываліся па той бок калючага дроту. Дастаткова адзначыць, што за спробу ўцёкаў усяго 7 вязняў жандары загадалі расстраляць адразу 150 габрэяў. Канец гісторыі гета таксама не самы прыемны - усе вязні ў канцы ліпеня 1942 года былі расстраляныя. Такім чынам, агульная колькасць ахвяр склала больш за 4000 чалавек.

Вядома, дадзенае трагічнае падзея не прайшла міма жыхароў гарадка, які на сённяшні дзень з'яўляецца часткай Зэльвенскага раёна Гродзенскай вобласці. У 1948 годзе ў Дзярэчыне быў усталяваны абеліск у памяць аб загінуўшых Дзярэчынскіх габрэях, куды і па гэты дзень прыносяць кветкі.

Сёння гарадок цалкам аднавіўся ад разбурэнняў і валодае даволі развітой інфраструктурай, размяшчаючыся на важных аўтатрасах Масты-Слонім і Зэльва-Мядзвіновічы.