Каштанаўка

Вёска Каштанаўка размешчана ў Пружанскім раёне Брэсцкай вобласці. Казалось б, нічым не вылучаецца яна з пераліку падобных вёсачак Пружанскага і іншых сельскіх саветаў. Аднак, няма. У гэтага населенага пункта доўгая, цікавая, самабытная гісторыя. І калі сухая статыстыка нічым не вылучае вёсачку, то аб'ектыўная гісторыя аддае ёй належную долю заслужанага інтарэса, ды яшчэ якога!

Заснавальнік-бунтар і наступныя ўладальнікі Каштанаўка

Фальварак Чахец - такая ранейшая назва вёскі. Згадваецца першы раз у дакументальных крыніцах у 1563 годзе, якая належыць тагачаснаму лесясніцтву. У далейшым Чахец мяняў гаспадароў. Прозвішчы Мяжееўскіх, Крупінскіх, Булгарыных гістарычна звязаныя з гэтым месцам. Менавіта павятовы суддзя Міхаіл Булгарын, які набыў вёсачку, заклаў асновы маёнтка з жылым домам і бібліятэкай. Ён жа дадаў авантурызму і прыгод у яе гісторыю: хоць і належаў да вядомага беларускага роду, удзельничая ў шляхецкім паўстанні, падтрымліваючы паўстанцаў, прывечая іх у сваім маёнтку, арганізаваўшы тут жа лячэнне параненых, а пазней сам перажываў тут спасылку за бунтарства.

Затым у якасці пасагу, узятага за жонкай, прыгажуняй Марыяй, з роду Керназіцкіх - прыгажуняй Марыяй, вёска з маёнткам перайшла ў валоданне Дьяконскім. Альбін Дзяконскіх удыхнуў новае жыццё ў маёнтак, дабудоўвая яго, разбіваючы парк па ўсіх правілах садова-паркавага мастацтва. Дыпрацаваныя гаспадарыя пабудовы, пейзажныя кампазіцыі, прыемныя дробязі ў выглядзе малых архітектурных формаў (напрыклад, камень, які мае форму крэсла, размяшчаўся пад старым ясенем на абочыне шпацырнай дарожкі) - вось толькі некалькі адметных рыс сціпла-абаяльнага побыту беларускіх памешчыкаў . Пад'язная алея праз парк вяла да ўваходу ў панскі дом, па традыцыях таго часу адзначаемым чатырма слупамі, на веранду, выкладзеную пліткай з вензелямі.

Разбуранае гняздо, неспакойны час

Гаспадарка была дужай, дакументы кажуць аб немалой колькасці прыпісаных да яго сялянскіх душ, ды і набіраючы сілу ў той перыяд часу капиталізм накладаў свой адбітак. Была наладжана перапрацоўка сельгаспрадукцыі. Адным словам, маёнтак увайшоў у сілу ў другой палове дзевятнаццатага стагоддзя, існавала і сышло разам з эпохай, яго спарадзіўшай. Рэвалюцыя, дзве сусветныя вайны - такія паваротныя падзеі змялі з твару зямлі не адзін род, ні адзін маёнтак. Маёнтак Дзяконскіх, на жаль, - не выключэнне.

Гаспадары падвергліся рэпрэсіям (апошні Дзяконскіх быў арыштаваны ў 1939 годзе і згінуў невядома дзе, некаторыя гісторыкі лічаць - у Сібіры, жонка з дзіцём выехалі за мяжу). Маёнтак быў ня запатрабаваным у найноўшай гістарыя, руйнавалася, ператвараючыся ў забыты ўсімі аплот «гульнёю шчасце пакрыўджаныных родаў».

А што цяпер?

Большая частка пабудоў разбурана бязлітасным часам, захаваліся толькі руіны; цывілізаваны, клапатліва дагледжаны ў мінулым парк ператварыўся ў лесопарковую зону. Вось толькі камень-крэсла пакуль на месцы, стаіць, успамінае, чакае. Ды яшчэ сучасная гістарычная навука не перастае паўтараць пра тое, што такое спадчына неабходна вывучаць, аднаўляць, выкарыстоўваць для культурных мэтаў.

Падобные маёнткі, нават у такім зношаным стане, захоўваюць дух мінулага, бо ўсё, што тут пералічана, стваралася і было запатрабавана ў часы адыходзячага этапу беларускай духоўнасці, усё гэта - экспанаты матэрыяльнай культуры таго часу. У атмасферы маёнтка гучаць тыя струны душы, якія звычайна маўчаць у нашых мітуслівых буднях.