Будынак харальнай сінагогі ў Мінску

Гісторыя Мінскай харальнай сінагогі сыходзіць каранямі ў далёкі 1901 год. Менавіта ў гэты час пачалося яе будаўніцтва, якое працягвалася 5 гадоў. Ініцыятарам пабудовы стаў вядомы мінскі лекар - Іосіф Лунц. Месца для яе было абрана па суседстве з яўрэйскім чатырохкласным вучылішчам і вакзалам на Серпухаўскай вуліцы. Пазней у 1922 годзе яе пераймянуюць у вуліцу Валадарскага: у гонар народнага камісара па справах друку, прапагандзе і агітацыі.

У пачатку XX стагоддзя яўрэйская абшчына ў Мінску была чацвёртая па колькасці ў Расійскай імперыі і складала больш за 40% насельніцтва горада, таму сродкі на пабудову сінагогі ня трэба было прасіць ва ўрада. Усю неабходную суму на галоўную сінагогу Мінска абшчына сабрала сама.

Аж да 1921 года, а значыць два дзясяткі гадоў, харальная сінагога была цэнтральнай у Мінскай губерні.

У вонкавым выглядзе яе фасада выразна праглядаюцца рысы Будапешцкай сінагогі, выкананай у маўрытанскім стылі. У той час такі стыль быў на піку папулярнасці. Будынак складаўся з двух частак: адна частка - велічны партал, упрыгожаны аконнымі праёмамі і паўкруглымі аркамі, другая частка - сам рытуальны зал. Унутранае памяшканне было маляўнічым, багата ўпрыгожаным.

Фасад сінагогі таксама быў упрыгожаны «вокам Аарона». Аарон - прарок, першасвятар, мысліцель, брат Майсея. Ён сыграў адну з галоўных роляў разам са сваім братам у гісторыі яўрэйскага народа ў час зыходу з Егіпта і саракагадоваму блуканне па пустыні. Аднак у савецкі час гэты дэкаратыўны элемент быў зачынены гербам БССР.

Прызначэнне сінагогі змянілася ў 1921 годзе - яна стала яўрэйскім тэатрам, а ў 1923 годзе - рабочым клубам. Далей клуб быў рэарганізаваны ў Дом культуры, які пазней быў здадзены ў арэнду прадпрыемству Белдзяржкіно.

У былой сінагоге быў адкрыты адзін з самых вялікіх кінатэатраў краіны - кінатэатр «Культура». Ён быў абсталяваны па апошнім слове тэхнікі, зала быў разлічаны на 1200 чалавек. Тут адбылася дэманстрацыя першай беларускай мастацкай карціны «Лясная быль». Так як зал умяшчаў у сябе вялікую колькасць гледачоў і меў выдатную акустыку, час ад часу ён служыў не толькі памяшканнем для прагляду фільмаў. Тут выступаў Уладзімір Маякоўскі, Сяргей Лемешаў і Леанід Уцёсаў. Тут жа быў прыняты важны для развіцця нашай краіны дакумент - першы пяцігадовы план развіцця народнай гаспадаркі і культуры БССР.

У час Вялікай Айчыннай вайны харальная сінагога пацярпела ад пажару. Пры наступнай рэканструкцыі пад кіраўніцтвам архітэктара М. Бакланава, яна так была перайначаная, што з першапачатковым абліччам не мела практычна нічога агульнага. Перабудова не кранула толькі бакавых фасадаў сінагогі.

У адрэстаўраваным будынку сінагогі адкрыўся Рускі драматычны тэатр імя Максіма Горкага, сёння названы Нацыянальным драматычным тэатрам Рэспублікі Беларусь. На сценах некалі харальнай сінагогі, а цяпер тэатра ўсталявана дзве мемарыяльныя дошкі: адна ў памяць аб мінулым тут Чацвёртым Усебеларускім з'ездзе Саветаў, другая ў гонар Уладзіміра Маякоўскага.