Гісторыя ўзнікнення 

Горад Мсціслаў з'яўляецца даволі старым населеным пунктам, пра які згадваецца ў адным з летапісаў ужо ў 1156 годзе як пра прыгоннае збудаванне, што належала Смаленскаму княству. Многія гісторыкі сцвярджаюць, што само княства было ўтворана на 50 гадоў раней, калі тут жыў князь Мсціслаў, які даводзіўся сынам самаму Манамаху. Менавіта гэты факт можа ў поўнай меры апраўдаць назву самаго горада ў гонар князя.

У Мсціславе пададзены такія помнікі архітэктуры як Мікалаеўскі кафедральны сабор, а таксама Крыжаўзвіжанская царква, якая, па некаторых крыніцах, завецца царквой А. Неўскага. Датай пабудовы прынята лічыць 1870 год, аднак ходзяць спрэчкі аб самім працэсе будавання. Па некаторых дадзеных можна зрабіць высновы, што гэта царква перабудоўвалася з бернардынскага касцёла, які згарэў у сярэдзіне XIX стагоддзя. Іншая версія абвяшчае, што святыню ўзвялі на падмурку каталіцкага храма.

У гэтай царкве захоўваўся абраз, які быў прывезены з Масквы. Яго набылі ў 1895 годзе, калі Мікалай II быў каранаваны.

Апісанне Крыжаўзвіжанскай царквы ў Мсціславе

Крыжаўзвіжанская царква размешчана на ўзвышшы, што робіць яе ключавой фігурай Мсціслава. Храм выкананы ў стылі рускага рэтра. Аптымальным рашэннем для ўзвядзення храма было абрана стварэнне крыжова-купальнага будынка. Царква мае характэрныя дэталі архітэктурнага стылю таго часу: прафіляваныя карнізы, міжаконныя пілястры, даволі высокія проймы вокан у форме арак, якія добра асвятляюць унутраную прастору храма. Гэтак жа вельмі своеасабліва выглядаюць усе тры ўваходы ў царкву А. Неўскага: на кожным з іх размяшчаюцца вокны-трыфорыі, сам праём прастакутнай формы, але мае аркавае паўкруглае апраўленне. Усярэдзіне для перакрыцця і вобразнага падзелу прасторы на зоны выкарыстоўвалася цыліндра-вобразнае скляпенне збор з распалубкамі.

На той часткі тэрыторыі царквы, што бліжэй усяго да скрыжавання, у перыяд Айчыннай вайны пахавалі нямецкіх салдатаў. Аднак крыжы з дрэва, якія ставілі над іх магіламі, не захаваліся. Паколькі раскопкі і перапахаванні не вырабляліся, то, мяркуючы па ўсім, іх рэшткі да гэтага часу знаходзяцца ў гэтай зямлі.

Акрамя самой царквы, асаблівую ўвагу варта ўдзяліць і варотам, што размясціліся на поўнач ад храма. Яны выкананы ў выглядзе паўкруглай аркі з трывалай цэглы. Самі вароты маюць ажурны ўзор, адліты з чыгуну.

Святыня Мсціслава цікавая не столькі архітэктурная пабудова, колькі гістарычная каштоўнасць, якая прыцягвае ўвагу многіх турыстаў з усіх куткоў краіны. Адправіцца ў вандраванне ў Мсціслаў можа кожны ахвотнік, каб убачыць сваімі вачыма часцінку беларускай гісторыі.