Царква Святых Барыса і Глеба (Каложская)

Маляўнічы бераг прыгожай беларускай ракі Нёман упрыгожвае ўнікальны архітэктурны будынак, які захаваўся да сённяшняга дня яшчэ з часоў Старажытнай Русі. Непаўторны ансамбль Барысаглебскай царквы і помнікі на Замкавай гары ўваходзяць у лік нацыянальнага гісторыка-архітэктурнага запаведніка. Гэтыя ж старадаўнія пабудовы разглядаюцца ў якасці занясення ў спіс Сусветнай спадчыны ЮНЭСКА.

Адна з самых дзіўных легенд абвяшчае, што каля сцен царквы святых Барыса і Глеба пахаваны вядомы палкаводзец Давыд Гарадзенскі. Гэта культавая гістарычная асоба была правай рукой вялікага літоўскага князя Гедыміна, а таксама менавіта ён доўгі час займаў пасаду гарадзенскага каштэляна. За ўсю гісторыю ваенных паходаў Давыд Гарадзенскі ніводнага бою не прайграў крыжакам.

Апроч такога займальнага гістарычнага факта, царква Барыса і Глебa мае вельмі цікавую гісторыю. Даследнікі мяркуюць, што праваслаўны храм быў пабудаваны ў момант кіравання двух князёў Барыса і Глеба Усеваладавічаў у Гародні. Адпаведна, царква была асвячона ў гонар іх аднайменных нябесных заступнікаў ў пачатку дванаццатага стагоддзя. Па іншай версіі, царква была пабудавана не гарадзенскімі князямі, а іх сынамі толькі ў канцы XII стагоддзі. Месца для будаўніцтва было абрана невыпадкова: ва ўрочышча Каложань б'юць прыродныя крыніцы, а калісьці даўно яго шанавалі мясцовыя язычнікі. Таму не толькі сама праваслаўная святыня ўяўляе вялікую цікавасць, але і месца, на якім яна стаіць.

У 1184 годзе здарыўся разбуральны пажар, які практычна цалкам знішчыў галоўную царкву горада. Па гэтай прычыне Барысаглебскі храм вырашана было зрабіць галоўнай праваслаўнай святыняй у горадзе Гародня. Актыўна развівалася царква на працягу 4-ох стагоддзяў, аднак у XVI стагоддзі прыйшла ў заняпад. За чатыры стагоддзі царква моцна струхлела: дах прыйшоў у непрыдатнасць, а верхняя частка сцен істотна знасілася. Хутчэй за ўсё, гэта звязана з тым, што ў тыя часы на гэтыя землі частыя набегі здзяйснялі крыжакі. Здагадка, якую выказаў уніяцкі святар Кульчынскі ў XVIII стагоддзі, абвяшчае, што Барысаглебская царква была цалкам разбурана ў XV стагоддзі. У той час маскоўскія войскі князя Івана III падчас руска-літоўскай вайны здзяйснялі напады на Стары замак, а для таго, каб зручна было размяшчаць гарматы і страляць па замку, вырашана было засыпаць царкву пяском. Аднак даследаванні, праведзеныя трохі пазней, не пацвярджаюць гэты аповяд.

У XVI стагоддзі царква Барыса і Глеба падвяргалася рэстаўрацыйным працам, аднак праз стагоддзе яе зноў моцна пашкодзілі. Да канца XVII стагоддзя ў храме не было ні вокнаў, ні дзвярэй, а ўлетку пабудова царквы служыла стойлам, прызначаным для скаціны мясцовых жыхароў. Пасля было ўсталявана, што царква мае няўдалае месцазнаходжанне з-за сталага ссядання грунта, які рэгулярна падмывае Нёман. У выніку ў 1853 годзе практычна палова царквы цалкам абрынулася. Трохі пазней часткі храма, якія адсутнічалі, былі адноўлены драўлянай дабудоўкай. Сёння праваслаўная святыня з'яўляецца дзейснай.

У сцены храма ўмураваны адмысловыя галаснікі, якія дазваляюць ствараць унікальную акустыку ўнутры Барысаглебскай царквы. Дарэчы, увесь дэкор храма вельмі арыгінальны, таму шматлікія гісторыкі мяркуюць, што ў XVII стагоддзі ў Гародні была свая архітэктурная школа.