Беларусь у прынцыпе за ўсю сваю гісторыю была шматнацыянальнай краінай. Тут жылі і жывуць дагэтуль людзі розных этнасаў і веравызнанняў. У дарэвалюцыйным Мінску налічвалася парадку паўтары тысяч мусульманаў, татарская абшчына ў гэты час размяшчалася на досыць шырокай тэрыторыі (сёння гэта раён Палаца Спорту). Але татары жывуць у Беларусі вельмі даўно, і мы ведаем сотні прыкладаў захаваных старажытных праваслаўных ці каталіцкіх храмаў, а вось мусульманскіх – ніводнага.

Але калі мячэць можна пабудаваць, то аднавіць разбураны магільнік немагчыма.

У сярэдзіне 70-х у Мінску быў знішчаны апошні мазар

Мазарам завуць татарскі магільнік. У 74-м разбурылі апошняе месца пахаванняў мусульманаў. І дагэтуль у сталіцы не знайшлі вольнай тэрыторыі для афіцыйнага пахавання прыхільнікаў ісламу. Хоць сёння ў Мінску іх жыве больш 10 тысяч чалавек.

Доўгія гады мінскія мусульмане маліліся ў драўлянай мячэці

У самым пачатку XX стагоддзя на яе месцы выраслі ўжо каменныя сцены новага храма з вялікім цэнтральным купалам і высокім шматпавярховым мінарэтам, які вельмі хутка стаў славутасцю даваеннага Мінска. Гэту выяву сталічнай мусульманскай мячэці друкавалі на дзясятках паштовых адкрытак пачатку стагоддзя.

Гэты храм адстаяў сваё права на існаванне і правядзенне службаў у гады атэізму, ацалеў падчас Вялікай Айчыннай. Здавалася б, у мінулым засталіся найцяжкія выпрабаванні, а наперадзе чакае светлая будучыня і росквіт храма. Аднак у 1949-м годзе крыж на мінскай мячэці паставіла савецкая ўлада – храм зачынілі, а праз 10 гадоў яшчэ і падарвалі. На месцы святыні, дзе раней гучалі малітвы тысяч людзей, урад вырашыў адкрыць «грамадскае харчаванне» - тут пабудавалі рэстаран гасцініцы «Юбілейная».

Услед за мячэццю «разабрацца» вырашылі і з татарскім магільнікам

Праз 10 гадоў гарадскія ўлады звярнулі ўвагу і на магільнік. Да гэтага часу тут ужо нікога не хавалі, але тут спачывалі родныя многіх мінскіх татар. Згодна сваім традыцыям, яны наведвалі магілы продкаў.

Магільнік у межах горада для буйных населеных пунктаў цалкам звычайная з'ява, тым больш для сталіцы – горада-мільённіка. Але ў сярэдзіне 70-х у адной з газет з'явілася інфармацыя пра тое, што татарскі магільнік збіраюцца ліквідаваць. Далей пачалася страшная гісторыя.

Зразумела, у такіх пытаннях людзі нямоглыя. І адзінае, што ім заставалася – ці пакінуць усё як ёсць, ці перапахаваць целы родных і блізкіх. Яшчэ захаваліся ўспаміны тых гадоў, калі людзі самі перавозілі рэшткі памерлых сваякоў у невялікіх дамавінках.

Што засталося ад Мінскіх татарскіх могілкаў?

Роўная зямля. Не ва ўсіх татар была магчымасць перапахаваць нябожчыкаў. Многія магілы папросту зраўнялі з зямлёй бульдозерамі. Нават могілкавыя хвоі замянілі на маладыя бярозы.

Зараз на гэта месца мінчукі павінны прыходзіць не ўшанаваць памяць нябожчыкаў, а прагуляцца – так вырашылі гарадскія ўлады, і архітэктары распланавалі і разбілі тут сквер. Першыя часы, вядома, людзі практычна не з'яўляліся тут. Дый сёння ўсе, каму вядомая гэта жудасная гісторыя, аддаюць перавагу абыходзіць гэта месца «адпачынку» бокам.

Назва «татарскі» за скверам па вуліцы Грыбаедава замацавалі, ну а тэма мазара дагэтуль так і засталася зачыненай, хоць цяпер у беларускіх татар ёсць куды прыйсці з малітвай. У 2016-м годзе ў Мінску адкрылі новую мячэць.