“Ахоўваецца дзяржавай” – маленькая таблічка на масіўнай сцяне старога храма. Свята-Крыжаўздвіжанская царква ўнесена ў рэестр славутасцей рэспубліканскага значэння. Гэта – прызнанне яе ключавой ролі ў жыцці прошлых пакаленняў, яе архітэктурнай, гістарычнай значнасці для пакалення цяперашняга і наступных.

Падрабязней пра былое

Храм пачынае сваю гісторыю ў 1748 годзе як касцёл манастыра цыстарыянцаў. Гэты манаскі ордэн быў прызваны на тэрыторыю Беларусі для барацьбы са з’явамі пратэстантызму ў рэлігійных поглядах краіны. Манахі брацтва былі апантаныя ў веры, руплівыя ў працы, аскетычныя  ў быце. Касцёл, пабудаваны імі ў вёсцы Вістычы, быў асвячоны, як Святая Сафія. Ён праславіўся цудатворнай іконай Вістыцкай Маці Божай.

Да каменных пабудоў, якія можна ўбачыць і зараз, існаваў драўляны варыянт. Ён быў недаўгавечны, прычына таму – пажары.

Пабудова каменнага храма пышная, манументальная, яна складае дамінанту архітэктуры і ландшафту ўсёй акругі. Спецыялісты класіфіцыруюць яе стыль як позняе барока з відавочнымі рысамі беларускага храмавага дойлідства.

Масіўнасць, велічнасць, гарманічнае злучэнне круглявасці і вуглоў падмурка будынка і бакавых нефаў, разынка, якую прыносяць высокія вокны і калоны, якія нібы разразаюць сцены; унутры гульня з прасторай і прапорцыямі – усё гэта характэрныя рысы “італьянізіраванага” барока. Гэта тэрмін з спецыяльнай літаратуры. У эстэтыцы ўспрымання не самага спрактыкаванага гледача адзначаецца прастата і гармонія, калі хочацца глядзець, думаць, спасцігаць і верыць. Дакранацца да чагосьці высокага, пераданага прошлымі пакаленнямі сучаснаму чалавеку сродкамі атмасферы старой царквы.

Як і многія манаскія брацтвы, ордэн цыстарыянцаў не цураўся ўдзелу ў палітычных гульнях, а час быў правакацыйны, неспакойны. Канцэнтрацыя нацыянальных, рэлігійных, эканамічных супярэчнасцей прывяла да паўстання 1830-1831 гадоў. Пасля яго падаўлення манастыр быў скасаваны, многія яго пабудовы ліквідзіраваны.

Храм застаўся цэлы, у 1866 годзе ён быў перададзены праваслаўнай царкве, ізноў асвячоны ў імя Узвіжання Крыжа Гасподняга (набыцця веруючымі сакральнай, святой для іх рэчы – Крыжа, на якім быў распяты Ісус Хрыстос), з тых часоў вядомы як Спаса-Крыжаўзвіжанская царква.

У дэталях пра сучаснае

Доўгі час царква занепадала, бо апошнія рэстаўрацыйныя работы былі зроблены ў сярэдзіне XIX стагоддзя ў сувязі з асвячэннем новым імем. Аднак з 2011 года пачынаецца маштабнае аднаўленне храма, рамонт ад падвальных памяшканняў да самай макаўкі. Яна ўжо ўстаноўлена і ярка залаціцца ў прамянях сонца, што сведчыць пра праваслаўную прыналежнасць будынка.

Рамонт вырабляецца на датацыі прыхода па ініцыятыве настаяцеля царквы Антонія Пашкевіча. На яго ліку ўжо ёсць адна адноўленая царква. Радасна бачыць прыгажосць, якая расце, і вяртанне да жыцця, адраджэнне старога храма. Бо гэта пасведчанне захавання гістарычных каштоўнасцей і мацнеючай духоўнасці нацыі.