Кафедральны праваслаўны сабор у імя святой Варвары ў Пінску мае незвычайны лёс. У ім адбіліся перыпетыі беларускай гісторыі XIX стагоддзя. Першапачаткова храм насіў іншае імя, а маліліся ў ім манахі-католікі.

 Перадгісторыя і ўзвядзенне каменнага храма

Папярэднікам Варварынскай царквы можна лічыць касцёл Архангела Міхаіла, пабудаваны з дрэва ў 1712 годзе па ініцыятыве князя Міхаіла Вішнявецкага. Ён жа фінансаваў яго будаўніцтва.

Храм быў аддадзены ў валоданне манастыру бернардзінцаў. Яго выява патрапіла нават на карту манастыроў знакамітага гравёра Радзівілаў - Гіршы Лейбавіча.

Праз 74 гады замест драўлянага касцёла ўзвялі мураваны барочны храм. Ён адрозніваўся вытанчанасцю і лаканічнай архітэктурай. Да храма, з боку фасада, прыбудавалі дзве вежы ў тры ярусы з купаламі. А ў 1795 годзе ўзвялі крыху наводдаль званіцу.

А пасля грымнула паўстанне 1830 года ...

Святая Варвара для праваслаўных і каталікоў

 Пасля паражэння паўстання ўрад распарадзіўся перадаць будынак касцёла Рускай праваслаўнай царкве, а бенедыктынскі манастыр зачынілі назаўсёды. Храм быў рэканструяваны ў 1830 годзе і, ужо ў якасці праваслаўнай царквы, быў асвечаны ў гонар святой вялікапакутніцы Варвары.

Сімвалічна, што святую Варвару (Барбару) шануюць як у праваслаўі, так і ў каталіцызме. Яна лічыцца абаронцай ад раптоўнай смерці і выратавальніцай ў бурах і пажарах.

 Абразы Свята-Варварынскага сабора

 Храмавай іконай кафедральнага сабора з'яўляецца зараз вобраз святой Варвары. Тут  таксама захоўваецца часцінка мошчаў Варвары-пакутніцы. Акрамя гэтага, у храме знаходзіцца цэлы шэраг старадаўніх абразоў XVI-XVIII стагоддзяў:

• «Маці Божая Адзігітрыя Іерусалімская» - помнік іканапісу XVI стагоддзя. Цудатворны абраз выкананы на дошцы яечнай тэмперай у традыцыях старажытнарускага іканапісу з рысамі візантыйскай традыцыі. Характарызуецца манументальнасцю вобразнага ладу і велічнай кампазіцыяй.

• «Маці Божая Замілаванне» - вобраз выкананы яечнай тэмперай на дошцы з выкарыстаннем серабрэння, металу, чаканкі і гравіроўкі. Датуецца 1751 годам.

• Ікона Трох Свяціцеляў (1765).

• «Троіца Старазапаветная» (XVIII стагоддзе).

• «Спас Пантакратар» (1776).

• «Мікалай Цудатворца» (XVIII стагоддзе).

На алтарнай сцяне храма можна ўбачыць таксама фрэскавы роспіс XIX стагоддзя.

Архітэктура сабора

Ужо падчас рэканструкцыі 1830 года храм змяніўся знешне. На ім ўсталявалі купалы і зрабілі дах больш спусцістым. Але познебарочны франтон застаўся ў першапачатковым выглядзе.

Цяпер сабор – гэта аднанефны бязвежавы храм з паўкруглай апсідай і цэнтральна-асявым фасадам. У якасці дэкору выкарыстоўваюцца карнізы, пілястры і паяскі. Па цэнтры будынка узведзены васьмігранны барабан з цыбульным купалам.

Кафедральны сабор дзівіць знешняй веліччу і багаццем інтэр'еру. Ён уваходзіць у Дзяржаўны спіс гісторыка-культурных каштоўнасцяў Беларусі.

 Намолены храм

Гэты сабор гараджане не дарма называюць намоленым храмам. На службы сюды прыходзяць тысячы вернікаў. Вялікую цікавасць выклікае Варварынскі сабор і ў турыстаў.

У цяперашні час гэта кафедральны сабор Пінскай і Лунінецкай епархіі Беларускага экзархата Рускай Праваслаўнай Царквы. Яго настаяцель - протаіерэй Канстанцін Балакай. Пры царкве дзейнічаюць нядзельная школа, бібліятэка і моладзевы цэнтр. Храм размешчаны ў Пінску на вуліцы Савецкай, 34.