Сінагога ў Шклове

Раённы цэнтр Магілёўскай вобласці Шклоў сёння насяляюць каля 16 тысяч жыхароў. Літаральна яшчэ 200-300 гадоў таму гэты горад быў буйным цэнтрам, дзе збіраліся рамеснікі і гандляры, праводзіліся вядомыя на ўвесь свет кірмашы; праз яго праходзілі буйныя войскі, значна яго разбураючы. У 1780 годзе ў Шклоўскім тэатры глядзела пастаноўкі Кацярына Другая, праязжаючы горад па шляху ў Магілёў на сустрэчу з каралём Аўстрыі. Нарэшце, у Шклове нарадзіўся цяперашні прэзідэнт Беларусі – Аляксандр Лукашэнка. Кожны жыхар гэтага раённага цэнтра можа паказаць вам дом кіраўніка дзяржавы.

У 40-х гадах мінулага стагоддзя ў Шклове жыла досыць вялікая яўрэйская абшчына, што налічвала звыш за дзве тысячы чалавек. Ад агульнага ліку насельніцтва яўрэі складалі 26,7%. Усіх, хто не паспеў пакінуць горад да прыходу вайны ў 1941 годзе, нямецкія салдаты сагналі ў створанае тут гета. Яўрэяў, якія выжылі пасля гэтага, практычна не засталося.

Аднак да Вялікай Айчыннай шклоўскія яўрэі жылі шчасліва і паважалі свае традыцыі. У сярэдзіне XIX стагоддзя ў горадзе налічвалася каля дзесяці тысяч яўрэяў. Вядома, вернікам трэба было месца, дзе можна памаліцца. Таму ў шматлікай абшчыне была сінагога.

Будынак сінагогі – помнік архітэктуры XVIII стагоддзя 

Дакладны год будаўніцтва яўрэйскага храма невядомы: розныя крыніцы называюць розныя даты. Адзінае, што можна сцвярджаць дакладна – гэта стагоддзе. Сінагога ў Шклове з'явілася ў XVIII стагоддзі. Гэта быў вялікі каменны будынак. Паралельна дзейнічалі яшчэ 4 драўляныя сінагогі. Пасля Кастрычніцкай рэвалюцыі колькасць яўрэйскага насельніцтва Шклова значна зменшылася. Улады зачынілі сінагогу, у памяшканні ўладкавалі школу. Яўрэйскія ж адукацыйныя ўстановы ў гэты час зачыняліся, таму прадстаўнікі абшчыны адкрывалі ў Шклове нерэлігійныя школы, дзе дзяцей навучалі на ідышы. Але такі фармат навучання таксама не задавольваў уладу, і ў 1934 забаранілі і іх.

У Шклове стаіць мноства яўрэйскіх пабудоў

Гэта і звычайныя жылыя дамы, і ешыбот, і дом рабіна, і найстарэйшая сінагога. Дарэчы, у мясцовым ешыбоце калісьці праходзілі вядомыя дыскусіі, а потым шклоўскія рабіны прынялі херам (адмова ад хасідызму ў іўдаізме, што адхіляўся ад традыцыйнага рабінізму). Яны першымі ў царскай Расіі адкрыта пратэставалі супраць гэтай плыні.

Ёсць у Шклове яўрэйскія могілкі, размешчаныя на мясцовым «чыстцы». Але старыя надмагіллі тут практычна немагчыма знайсці, таму што з гэтага боку ў горад па магілах нябожчыкаў заязджалі нямецкія танкі. Падчас Вялікай Айчыннай могілкавыя ўзгоркі бачылі гібель, як паведамляюць некаторыя крыніцы, больш 6 тысяч яўрэяў.

Цяпер на другім паверсе Шклоўскай сінагогі, што выдатна захавалася да нашых дзён, знаходзіцца аддзел адукацыі, спорту і турызму Шклоўскага раённага выканаўчага камітэта. Першы паверх пусты.

Аднаўляць дзейнасць сінагогі, ды і зусім яўрэйскія традыцыі ў Шклове фактычна няма каму. Па аповедах мясцовых жыхароў, у горадзе засталося не больш дваццаці яўрэяў, ды і тыя – старыя. Моладзь з'язджае ў абласны цэнтр ці сталіцу. Але аматараў старадаўняй архітэктуры ці ж тых, хто цікавіцца яўрэйскімі традыцыямі, культурай і гісторыяй, будынак былой сінагогі ў Шклове прыцягвае і да гэтага часу.