Руіны Вялікай Любавіцкай сінагогі ў Віцебску

Вялікая Любавіцкая сінагога ў горадзе Віцебску была пабудавана на вуліцы Вялікай Ільінскай (зараз вуліца носіць назву Рэвалюцыйная) у пачатку XX стагоддзя. У гэты час горад уваходзіў у склад дзесяці буйных гарадоў, у якіх знаходзілася самая вялікая колькасць яўрэйскага насельніцтва. З цягам часу колькасць людзей, якія ўваходзілі ў склад яўрэйскай абшчыны, так моцна павялічылася, што мясцовымі ўладамі было дадзена дазваленне на будаўніцтва сінагогі. У канцы XVIII стагоддзя Віцебск стаў цэнтрам хасідзізму ў Беларусі.

У жыцці яўрэяў малітоўныя дамы адыгрывалі вялікую ролю. Там яны праводзілі вялікую колькасць часу, чым дзесьці ў іншым месцы. Па сваім архітэктурным будаўніцтве яны былі абсалютна простыя. Як правіла, уяўлялі яны сабой звычайныя драўляныя дамы. Але, тым не менш, малітоўныя дамы былі цэнтрам грамадскага і культурнага  жыцця яўрэяў.

Ужо да пачатку XX стагоддзя ў Віцебску налічвалася больш за паўсотню сінагог, а па выніках перапісу насельніцтва таго часу колькасць яўрэяў у горадзе складала больш за 50%.

Усе будынкі сінагог, пабудаваныя ў горадзе, былі аднапавярховымі і драўлянымі, толькі некалькі з іх выдзяляліся на агульным фоне сваёй велічнасцю. Адной з такіх пабудоў з’яўляецца Вялікая Любавіцкая сінагога.

Яўрэі ва ўсе часы захоўвалі і шанавалі сваю культуру, звычаі і традыцыі, менавіта таму ў іх храмах захоўвалася вялікая колькасць гістарычных каштоўнасцей. Адной з такіх каштоўнасцей з’яўляецца скрутак Торы, які ўяўляў сабой лісты пергамента даўжынёй 60 метраў. У кожнай з сінагог Віцебска захоўвалася не менш за 10 такіх скруткаў, нягледзячы на тое, што яны былі вельмі дарагімі. На іх выкананне сыходзіла больш за палову года. Некаторы час у горадзе была адчынена ўласная мануфактура, на якой вырабляліся такія скруткі. Нягледзячы на іх вялікі кошт, раскупляліся яны дастаткова хутка.

У часы Вялікай Айчыннай вайны будынкі сінагог разбураліся, работы па аднаўленні не вяліся. Савецкія ўлады таксама вырашылі нічога не аднаўляць і не будаваць, таму будынкі працягвалі разбурацца.

Вельмі шкада, што да нашых часоў не захаваліся гістарычныя каштоўнасці яўрэйскай культуры. Не захаваліся і архіўныя здымкі будынкаў яўрэяў. Толькі карціна Марка Шагала «Мая вёска», на якой адлюстравана аднапавярховая драўляная сінагога, з’яўляецца каштоўным архіўным экспанатам.

Вялікая Любавіцкая сінагога, няхай і ў разбураным выглядзе – помнік яўрэйскай культуры, які захаваўся да гэтых часоў. Руіны, якія можна ўбачыць, уяўляюць сабой прыклад таго, як выглядалі малітоўныя дамы яўрэяў у той час. Ёсць сведкі, што што менавіта гэтую сінагогу наведваў бацька Марка Шагала, калі яны жылі на суседняй вуліцы.

Зачынілі сінагогу ў 1923 годзе. У будынку знаходзіўся аэраклуб, потым Дом культуры, потым склады. Зараз будынак знаходзіцца ў аварыйным стане. Ад яго першапачатковага аблічча захаваліся толькі сцены, фасад і часткова перакрыцці.

Работы па аднаўленню сінагогі не вядуцца, але гэта ніяк не перашкаджае тым, хто цікавіцца яўрэйскай культурай і асаблівасцямі архітэктуры, прыехаць, паглядзець будынак, ацаніць яго гістарычную каштоўнасць і значнасць.