Астрог «Пішчалаўскі замак» у Мінску

Пішчалаўскі замак быў названы так у імя Рудольфа Пішчала. Ён быў падрадчыкам, які атрымаў грошы з казны і заказаў будаўніцтва будынка, выконваючы даручэнне Расійскай імперыі. Справа ў тым, што Мiнску патрабавалася турма, так як стары будынак моцна састарэў і патрабаваў такой сур'ёзнай рэканструкцыі, што ўлады вырашыліся на пабудову новай каменнай турмы. Хоць, існуе меркаванне, што першапачаткова планавалася пабудова як палац, а ўжо пасля будаўніцтва была прымусова выкупленая ўладамі і аддадзена пад турму. Архітэктарам выступіў Казімір Хршчановіч, а не Пішчала, але часта можна чуць адваротнае. Да гэтага часу вядуцца некаторыя спрэчкі на гэты конт.

Пішчалаўскі замак яшчэ называюць «Валадаркай» па назве вуліцы Валадарскага, на якой ён размешчаны. У далёкім 1825 годзе, у раёне Раманаўскай Слабады, быў пабудавана гэты вялікіх памераў будынак. Вуліца Валадарскага ў той час была ўскраінай Мінска – цяпер жа гэта цэнтр сталіцы. Пішчалаўскі замак шмат гадоў функцыянаваў як турма, нават у часы Вялікай Айчыннай вайны ён дастаўся немцам, быў выкарыстаны як месца зняволення партызан. Цяпер там следчы ізалятар.

Турму было вырашана асвяціць, для чаго быў узведзены турэмны храм. У ходзе будаўніцтва высветлілася, што алтар у гэтым храме знаходзіцца не на ўсходзе, а на захадзе, што палічылі благім знакам, але памяшканне ўсё-ткі асвяцілі. Астрог выкананы ў выглядзе трохпавярховага будынка з чатырма вежамі, адна з якіх нядаўна, у 2008 годзе, абвалілася. Наогул, астрог перажыў свой першы рамонт усяго праз год пасля заканчэння будаўніцтва. З тых часоў будынак амаль не рэканструяваўся.

Пішчалаўская турма мае доўгую і вельмі сумную гісторыю. Тут адбывалі заключэнне многія вядомыя людзі: Вінцэнт Дунін-Марцінкевіч, Карусь Каганец, Алесь Гарун, Якуб Колас, Фелікс Дзяржынскі. Нягледзячы на тое, што ў большасці сваім у астрогу знаходзіліся злачынцы, многія дзеячы культуры і мастацтва за вальнадумства і патрыятызм таксама пабывалі ў яе сценах у якасці зняволеных. За ўвесь час існавання турмы збегчы атрымалася толькі Ф. Дзяржынскаму. Дзве іншыя спробы ўцёкаў скончыліся няўдачай – Пішчалаўская турма лічыцца адной з самых надзейных у свеце.

Самым шакавальным застаецца той факт, што Пішчалаўская турма – адзінае месца ў Еўропе, дзе шмат гадоў і да гэтага часу дзейнічае смяротнае пакаранне. Яно было адменена толькі аднойчы, з 1947 па 1953 гады. А пачынаючы з 1991 года тут пазбавілі жыцця 330 чалавек. У 1937 годзе, у перыяд сталінскіх рэпрэсій, тут, у склепе, расстралялі 36 беларускіх дзеячаў навукі, культуры і мастацтва...

Пагаворваюць, што Пішчалаўскі астрог хочуць перадаць пад гасцініцу з незвычайным афармленнем або музей, бо турме даўно ўжо не месца ў цэнтры горада. Тады многія турысты змогуць бліжэй пазнаёміцца з гэтым старадаўнім будынкам. А пакуль, у сілу зразумелых прычын, можна толькі разглядаць астрог звонку.