Незвычайны асобны свет у вялікім горадзе – ці можа існаваць такі? Большасць людзей, магчыма, адкажуць, што недзе ён і ёсць, але дакладна не ў нашым родным беларускім краі. Аднак гэта не зусім так, бо кожны жыхар Гродна можа правесці невялікую экскурсію па Новым свеце. Гэта месца не лічыцца архітэктурным помнікам і не адносіцца да элітнага раёна горада. Праўда, ёсць тут нешта незвычайнае, што робіць гэта месца сапраўды ўнікальным.

Да нашага часу дзівам захаваліся практычна ў першародным выглядзе драўляныя і каменныя будынкі, пабудаваныя некалькі стагоддзяў таму ў стылі польскага і рускага мадэрну з выкарыстаннем эклектычных і канструктывісцкіх матываў. Усе гэтыя двары, сістэма вуліц і дрэвы паўстаюць перад намі ў тым выглядзе, у якім былі яшчэ ў XIX стагоддзі.

Гісторыя гэтага месца пачалася яшчэ ў канцы XVIII стагоддзя, калі ў Новым свеце пачалі з'яўляцца першыя будынкі. Праўда, стаў Новы свет часткай Гродна толькі ў 1875 годзе, калі тэрыторыю ўздоўж старога «Станіслаўскага ключа» на поўначы горада далучылі да гарадской рысы. З гэтага моманту Новы свет актыўна пашыраўся і развіваўся дзякуючы памешчыкам Друцкім-Любецкім, якія валодалі гэтым месцам у пачатку XIX стагоддзя. З цягам часу Новы свет рабіўся арыгінальным і каларытным гістарычным ансамблем, у якім былі вытанчана сплецены некалькі архітэктурных кірункаў.

У гэтай частцы горада, дарэчы, жыло нямала знакамітых людзей, якія складалі эліту горада і ўсёй Беларусі. Таму сёння многія будынкі названы ў гонар знакамітых жыхароў таго часу. Тут захаваліся крама Яблонскага, дамы Ярашэвіча і гісторыка Мілюціна, аптэка Юдзейкі, дамы інжынера Высоцкага і лекара Беклямішава і многія іншыя. Стаяць і сёння будынкі былой акруговай лякарні. Тут жа можна ўбачыць і былы «татарскі дом», а таксама даліну ручая Юрыдыкі і Залатую горку. Безумоўна, кожны з гэтых гістарычных аб'ектаў годны ўвайсці ў лік архітэктурных помнікаў краіны.

Аднак не так даўно з Новага света знялі статус нацыянальнага здабытку і ахоўнай зоны. У сувязі з гэтым з'явіліся чуткі, што частку Новага свету мясцовыя ўлады збіраюцца зносіць па прычыне нябытнасці камфортных умоў для жыцця людзей. Мясцовыя гісторыкі ўжо амаль дзесяць гадоў змагаюцца за захаванне гэтага культурнага аб'екта. І ў сувязі з гэтым імі быў створаны праект музея-скансэна.

Такі музей плануецца разгарнуць на сучасных вуліцах Міцкевіча, Ватуціна, Раймонту, Астраўскога і часткі вуліц 17 верасня і Максіма Горкага. Бо гэта месца застаецца адным з нешматлікіх, дзе практычна цалкам захаваўся некрануты краявід і архітэктура XIX стагоддзя.

Што ж такое скансэн? Беларускія гісторыкі натхніліся шведскім музеем пад адкрытым небам. У Стакгольме сёння сабраны пабудовы з усёй Швецыі, якія дэманструюць побыт, традыцыі і гісторыю развіцця гэтай краіны, пачынаючы з XVIII стагоддзя. Тут пададзена больш за сотню гістарычных дамоў і сядзіб, у якіх захавалася ўнікальнае аблічча і інтэр'ер. У шведскім скансэне жывуць таксама і прадстаўнікі мясцовай фаўны. Напрыклад, можна ўбачыць, як па дарожках ганарліва і не спяшаючыся шпацыруюць паўліны. А кожны год у гэтым унікальным месцы праводзяцца арыгінальныя мерапрыемствы і ўрачыстасці. Такім чынам, можа быць, што і ў Беларусі ў хуткім часе з'явіцца нешта падобнае? Бо стварэнне музея-скансэна – гэты відавочны доказ беражлівага дачынення беларусаў да свайго мінулага.