Гродзеншчына з'яўляецца адзінай вобласцю ў Беларусі, дзе захавалася самая вялікая колькасць найстаражытных рэлігійных пабудоў. Самай значнай з іх лічыцца Ніжняя і Верхняя цэрквы, якія носяць яшчэ агульную назву «Стары замак». Менавіта гэтыя пабудовы па праве з'яўляюцца найстарэйшых з вядомых хрысціянскіх храмаў.

Калісьці даўно на гэтым месцы былі праведзены раскопкі, вынікі якіх былі сапраўды дзіўнымі. Яны пацвердзілі агульнавядомы факт пра тое, што ў XI стагоддзі Гродна быў цэнтральным паселішчам заходнерускага ўдзельнага княства. На месцы Старога замка сёння можна ўбачыць частку ад захаванай старажытнай Ніжняй царквы. Такая назва невыпадковая: на ацалелым падмурку была пабудавана Верхняя царква. Зараз яна з'яўляецца самым старым збудаваннем, да якога можна дакрануцца.

Гісторыкі мяркуюць, што пабудова Ніжняй царквы адносіцца да самага пачатку XII стагоддзя (дакладная дата не ўсталявана да гэтага часу). Усе, хто быў датычны да будаўніцтва храма, вельмі трапятліва і клапатліва адносіліся да царквы. Дойліды ўзводзілі новы храм па лепшых узорах хрысціянскіх пабудоў. Тут вернікі павінны былі знаходзіць спакой, маліцца і цешыцца хараством Дома Бога. Аднак царква доўга не прастаяла. У 1183 годзе ў будынак ударыла маланка, пасля чаго тут здарыўся моцны пажар. Пасля гэтага трагічнага выпадку храм не аднаўлялі, але сцены будынка працягвалі стаяць яшчэ доўгі час.

У XIV стагоддзі князь Вітаўт вырашыў аднавіць Стары замак, у выніку чаго руіны Ніжняй Царквы былі засыпаны каменем і заліты вапнавым растворам для атрымання гладкай платформы. Менавіта тут і ўзвялі Верхнюю царкву. Дарэчы, гэта быў зусім не падобны на свайго папярэдніка будынак. Ён быў плошчай усяго толькі дзевяць на дзевяць метраў, квадратнай формы і крыху несамавіты знадворку. За сваё існаванне храм перажыў нямала бед і нягод. Здзяйснялі страшныя набегі крыжакі і валынскія князі, а гарадскія мецяжы і іншыя ўзрушэнні моцна паўплывалі на аблічча храма. Аднак царква заўсёды заставалася адзіным прыстанкам для душы, якая прагне выратавання і супакаення.

Магчыма, аблічча гэтага будынка і выглядае праставата і не здзіўляе знадворку, зато гэта адзін з нешматлікіх архітэктурных будынкаў, што дайшлі да нас яшчэ з XII стагоддзя! Вядома ж, Ніжняя царква была значна прыгажэйшай і багацейшай за Верхнюю. На фасадах размяшчаліся дэкаратыўныя натуральныя валуны, частка з якіх мае фаскі. Такія валуны расколваліся на дзве часткі, якія былі ўкладзены ў сцены і часам падпадалі паліраванню. Такая тэхналогія дазваляла значна эканоміць будаўнічы матэрыял. Дарэчы, некаторыя з іх настолькі гладкія, што вельмі складана ўявіць, як дойліды ў XII стагоддзі без сучасных прыбораў рабілі гэту складаную працу.

Праўда, сузіраць гэта хараство ўяўляецца практычна немагчымым. Усё, што да сённяшняга дня здолелі захаваць ад Ніжняй царквы, можна ўбачыць у крытай частцы Старога замка. Побач захоўваюцца часткі і ад Верхняй царквы. Аднак, нягледзячы на гэта, нават пры поглядзе на руіны гэтых хрысціянскіх храмаў можна паглыбіцца ў даўніну падзей і ўявіць, як усё гэта выглядала раней. Можна нават без перабольшання сцвярджаць, што Ніжняя і Верхняя цэрквы ў Гродна – гэта самая сапраўдная «беларуская Грэцыя».

Крыніца фота: https://commons.wikimedia.org/