У 38 кіламетрах ад сталіцы Беларусі – Мінска – знаходзіцца месца нараджэння вялікага беларускага паэта – Янкі Купалы. Ён нарадзіўся ў 1882 годзе ў маленькай вёсцы пад назвай Вязынка, размешчанай у Маладзечанскім раёне. За год да гэтага, у 1881 годзе, бацькі будучага беларускага песняра пераехалі ў гэты фальварак, што належаў Валенцію Замбжыцкаму. Паколькі сям'я Луцэвічаў была беднай, яны маглі сабе дазволіць толькі арандаваць частку традыцыйнай шляхецкай сядзібы.

Гісторыя з'яўлення сядзібы

4 жніўня 1945 года была прынята пастанова «Пра ўшанаванне памяці народнага паэта Янкі Купалы». Ужо праз год пачалася яго рэалізацыя: у 1946 годзе ў гістарычным доме, у якім нарадзіўся паэт, быў заснаваны мемарыяльны музей. А яшчэ праз два гады, у 1948 годзе, музей ужо прыняў першых наведвальнікаў.

«Я адплаціў народа,

Чым моц мая магла.

Зваў з путаў на волю,

Зваў з цемры да святла….»

Менавіта такімі радкамі сустракае прыезджых гэта вёска – валун з несмяротнымі радкамі і паказальнік знаходзяцца на яе ўскраіне. Потым вандроўнікаў сустракае бюст паэта, створаны скульптарам З. Азгурам у 1972 годзе. Паэт задуменна глядзіць наперад, кірунак позірку паказвае на яго родную хату.

Экспазіцыя музея падзелена на дзве часткі – мемарыяльную і гісторыка-літаратурную. У мемарыяльнай частцы яна ўяўляе з сябе выставу, у якой дэманструецца тыповае ўбранне, характэрнае для сялянскіх дамоў канца XIX стагоддзя. Тут з максімальнай дакладнасцю ўзноўлены інтэр'ер, у якім жылі бацькі Івана Дамінікавіча Луцэвіча (як вядома, менавіта так на самой справе клікалі Янку Купалу). Старадаўнія прадметы мэблі і посуду, хадункі і дзіцячы вазок, а таксама печ вялікіх памераў – увага надавалася кожнай дробязі.

Гісторыка-літаратурная частка экспазіцыі прысвечана дзяцінству і юнацтву Янкі Купалы. У ёй прадстаўлены розныя аўтабіяграфічныя матэрыялы і рукапісы, кнігі і фатаграфіі. Акрамя таго, тут кожны ахвотнік можа азнаёміцца з радаводнам дынастыі Луцэвічаў. Яе ў свой час аднавіў Ануфрый, які даводзіўся дзедам вялікаму паэту.

Экспазіцыя была пашырана ў 1992 годзе. Яна размяшчаецца ў гістарычным будынку – «свірне» - і расказвае наведвальнікам пра народныя святы і звычаі, якімі так захапляўся паэт і нават узяў сабе псеўданім у гонар аднаго з іх – ноч на Івана Купалу, ці Купалле.

Мемарыяльны купалаўскі цэнтр

У 1992 годзе ўрадам Рэспублікі Беларусь было прынята рашэнне пра стварэнне на базе экспазіцыі цэлага літаратурна-мемарыяльнага запаведніка, прысвечанаму асобе Янкі Купалы. Аўтарамі праекта сталі архітэктары З. Мусінскі, А. Каджар і А. Канаваленка, якія імкнуліся па максімуму захаваць натуральны ландшафт Вязынкі. Менавіта з гэтай мэтай яны выдаткавалі шмат часу на вывучэнне архіваў, бібліятэчных, газетных і часопісных звестак. У выніку, цяпер літаратурна-мемарыяльны запаведнік Янкі Купалы размясціўся на тэрыторыі ў 21 га.