Будынак, у якім раней размяшчаўся манастыр ордэна базыльянаў, лічыцца найстарэйшым будынкам сталіцы Беларусі – горада Мінска. У тыя далёкія часы, калі быў збудаваны манастыр, ды і цяпер – гэта цэлы комплекс пабудоў, што ўключае ў сябе мужчынскі і жаночы корпусы, а таксама царкву Святога Духа. Усе тры будынкі на здзіўленне добра захаваліся і да сённяшняга дня.

Ордэн базыльянаў: гісторыя і факты

Базыльяне, які актыўна ўзводзілі свае храмы ў XVII-XVIII стагоддзях, з'яўляюцца адным з самых загадкавых і цікавых хрысціянскіх ордэнаў, што існавалі на тэрыторыі Вялікага княства Літоўскага і Рэчы Паспалітай. Манахі ордэна Святога Базіля (ці Васіля) – грэка-ўніяцкае адгалінаванне, што з'явілася ў XVII стагоддзі ў Польшчы. У сваім жыцці яны прытрымлівалісь наказам Васіля Вялікага, які быў перакананым змагаром кіновіі – формы манаскага жыцця, аналагічнага пустэльніцтву. Адметнымі рысамі ордэны базыльянаў былі:

- адукаванасць. Па сутнасці, гэта быў «элітны» манаскі ордэн, члены якога не толькі маліліся, але і няспынна вучыліся; большасць праходзіла шлях ад базавых ведаў да звання дактароў навук;

- аскетызм. Прыхільнасць прынцыпам кіновіі мела на ўвазе поўную залежнасць ад манастыра. Манахі не мелі права на ўласнасць, усё патрэбнае для жыцця яны атрымвалі ад манастыра, і вынікі іх працы таксама належылі яму.

Усяго існавала тры галіны базыльянскага ордэна:

1. Італа-Албанская каталіцкая царква, да якой належылі васіліяне-італьянцы, якія размяшчаліся ў манастыры Гроттаферрата;

2. Мелькіцкая каталіцкая царква (манахі-алепінцы, а таксама ордэны Святога Спасіцеля і Святога Іяана Хрышчэнніка);

3. Украінская грэкакаталіцкая царква, да якой адносіліся васіліяне, якія насілі імя Святога Язафата.

Нягледзячы на тое, што ордэн быў практычна скасаваны разам з існаваннем Рэчы Паспалітай, апошняе адгалінаванне, якое атрымала найбольшае распаўсюджванне на тэрыторыях сучаснай Украіны і Беларусі, існуе да гэтага часу. Па дадзеных 2014 года, усяго ў свеце ледзь больш паўтысячы базыльянаў, з якіх 345 – святары.

Жамчужына плошчы Свабоды

Базыльянскі манастыр заснаваны яшчэ ў 1616 годзе, на месцы яго пабудовы раней размяшчалася драўляная цэркаўка. Дазвол і сродкі на будаванне святыні былі дадзены самім мітрапалітам Кіеўскім, Галіцкім і ўсёй Русі Антоніем Сялявай. Напэўна, комплекс будынкаў манастыроў і царквы насіў яшчэ і абарончы характар: мужчынскі корпус знаходзіўся на паўднёва-заходнім боку, жаночы – на паўночна-ўсходняй, а злучала тры будынкі крытая галерэя з вузкімі байніцамі і заязной брамай. Такім чынам, неабароненай заставаўся толькі адзін бок, аднак і ён, згодна ўрыўкавым звесткам, што захаваліся да нашых часоў, быў зачынены сцяной з каменя, што рабіла комплекс завершанай фартыфікацыяй. Гісторыя захоўвае сведчанні пра тое, што манашкі базыльянскага ордэна выяўлялі зусім не меншую мужнасць пры абароне сваёй святыні, чым манахі.

Уніяцкія манастыры спынілі сваё існаванне пасля апошняга падзелу Рэчы Паспалітай. У 1835 годзе тут адбыўся шырокі пажар. Пасля аднаўленні будынкаў у 1839 годзе базыльянскі комплекс ужо скасавалі, а яго будынкі перадалі праваслаўным. Тады ж змянілі сваё архітэктурнае аблічча і царква Святога Духа, і мужчынскі корпус манастыра. Аднак будынак жаночага корпуса застаўся некранутым, менавіта таму ён і выклікае найбольшую цікавасць у турыстаў, прыезджых пазнаёміцца з славутасцямі Мінска.