Лістапад 1812 года. Напалеон адыходзіў. Велізарнае, некалі вялікае войска ўсё яшчэ не здавалася пераможаным і разгромленым, але імператар адводзіў яго з зямлі Расійскай імперыі. Войска было абцяжарана абозамі, з ім адыходзілі шматлікія эшалоны, службы забеспячэння, тылавыя каманды, абозы з параненымі. Напалеон быў раздражнёны і прысаромлены. Заваёўванне не атрымалася.

Маскоўскі гасцінец - асноўны шлях з Еўропы ў Маскву, які пралягаў праз Барысаў. Праходзячы па гэтай дарозе ў кірунку Масквы, імператар узяў горад без бою, аднак жа цяпер у яго "на хвасце" віселі войскі рускіх, якія імкнуліся не даць збегчы французскім захопнікам.

Да прыходу ў Барысаў французаў тут не засталося ніводнага маста, а трэба было перапраўляцца праз Бярэзіну. Палкаводцы расійскіх частак ажыццяўлялі «маніторынг» тэрыторыі, імкнучыся зразумець, дзе ж будзе перапраўляцца вораг.

Але французам атрымалася лжывымі манеўрамі адцягнуць увагу рускіх (апроч гэтага, навукоўцы лічаць, што рускім войскам былі дапушчаны некаторыя тактычныя памылкі). Для арганізацыі пераправы Напалеон абраў не вельмі вядомае месца - выпадкова знойдзены брод каля вёскі Студзенка. Рускімі Студзенка як патэнцыйнае месца пераправы ў разлік прынята не была.

Так і атрымалася, што калі рускія апамяталіся, два маста - верхні і ніжні - былі пабудаваны інжынернымі часткамі французаў, і пераправа пачалася.

З гэтага моманту пачынаюцца падзеі, якія ўвайшлі ў гісторыю як самая кровапралітная бітва (у французскай мове нават з'явіўся ўстойлівы выраз: «як пад Бярэзінай», гэта значыць раўнасільна краху, катастрофе), адна з найбуйных у гісторыі чалавецтва гуманітарных катастроф.

Адначасова развіваліся некалькі сюжэтных ліній: артылерыя, конніца і баяздольныя французскія пяхотнікі перапраўляліся па верхнім і ніжнім мастах. Ар'ергард французаў ужо ваяваў з рускімі, што падаспелі сюды. Грамадзяне, што суправаджалі французаў, паддаліся паніцы і стварылі затор на падыходзе да пераправы. Масты да гэтага часу ўжо былі спалены (вялікая частка гісторыкаў лічыць, што самім Напалеонам у яго жаданні адрэзаць рускім шлях праз раку). Людзі ў роспачы кідаліся ў халодную восеньскую ваду, перайсці раку ўброд атрымалася вельмі мала каму. У той жа самы час імператар Напалеон разам з рэшткамі сваёй арміі пераправіўся паспяхова.

Вядома некалькі трактовак вынікаў гэтай адыёзнай пераправы:

• першая - Напалеон прайграў, таму што панёс такія страты, ад якіх ужо не акрыяў;
• другая - Напалеон атрымаў перамогу, таму што здолеў падмануць расійскіх тактыкаў-палкаводцаў і сысці разам з часткай войска.

Страты Напалеона склалі каля 35 тысяч чалавек, а рускіх - прыкладна 4 тысячы. У 1813 годзе было пахавана 40296 целаў загінулых, з якіх 8052 – тыя, хто патануў у Студзенцы. Ёсць сведчанні, што ў некаторых месцах рака была даверху поўная трупамі людзей і канёў.

Усё далей у мінулае сыходзяць тыя падзеі. Але ёсць мемуары, ёсць маляўнічыя палотны, праходзяць касцюмаваныя пастаноўкі, якія рэканструююць ваенныя дзеянні. Гэта ў памяць пра тую страшную пераправу.

І ёсць яшчэ мемарыял у вёскі Студзенка. Тут можна ўбачыць: месцы размяшчэння абодвух мастоў, якія адыгралі фатальную ролю ў тых падзеях (адзначаны знакамі); піраміды з надпісамі, прысвечанымі французскім і рускім загінулым салдатам па асобнасці; скульптуру пераможанага антычнага ваяра, што стварае адчуванне некропаля і з'яўляецца знакам таго, што смерць кожнага чалавека - вялікая незаменная страта. Усё роўна, да якога боку адносіўся загінулы, бо ён заўчасна пайшоў з жыцця.