Мемарыяльны комплекс у вёсцы Доры

1943 год, 22 ліпеня. Вечар у вёсцы Доры, Валожынскі раён Мінскай вобласці.

Жыхары вёскі са страхам назіралі, як акупанты зганялі насельніцтва ў цэнтр, да царквы. Вяскоўцы разумелі, што нічога добрага нельга чакаць ад азвярэлых фашыстаў і іх прыхвасняў з мясцовых. Так, былі і такія, і часам праяўлялі сябе ў карных аперацыях «лепш» за саміх захопнікаў.

Не выратавалі малітвы і асцярожнасць. Адвялі ўбок тых, хто мог працаваць, маладзейшых і мацнейшых, якіх потым адправілі ў Германію на катаржныя работы. Усіх астатніх - слабых жанчын з дзецьмі і старых - сагналі ў царкву. У каго, здавалася б, магла ўзняцца рука на жыцці безабаронных людзей у іх храме, дзе яны праводзілі набажэнствы, узносілі малітвы, адзначалі пачатак і канец жыццёвага тэрміну, нараджэнне дзяцей! Аднак здарылася менавіта так.

Фашысты разрадзілі зброю ў натоўп і без аніякага спачування падпалілі будынак з людзьмі ў ім. Выратаваліся толькі трое, ім атрымалася выбрацца і ўцячы, а пазней далучыцца да партызанаў. Астатнія 257 чалавек, 36 з якіх - дзеці, былі спалены зажыва.

Не маглі беларусы забыць падобнае і не ўшанаваць памяць тых, хто загінуў у агні. Пачуццём гора, смутку, страты прасякнута кампазіцыя мемарыяльнага комплекса ў вёсцы Доры.

Пры будаўніцтве помніка рэшткі будынка царквы былі старанна выкапаны, узняты на паверхню, і на падмурку, які такім чынам адкрыўся, усталявана памятная таблічка. Імёны тых, хто загінуў, размешчаны на стэле, падножжа якой служыць асновай для бронзавых пахавальных вянкоў. Чатырохмятровыя скульптуры жанчын са смуткам на твары сімвалізуюць матчыну і ўдовіну, ды і амаль кожную жаночую душу, што плача ад непазбыўнага гора. «Удовы. Загінулых чакаюць вечна» - такую назву мае скульптурная група. Вечная жаночая доля - чакаць тых, хто не прыйдзе з вайны, не губляючы надзеі, верыць у лепшае і чакаць.

Ціха ў мемарыяльным комплексе, толькі бярозы шумяць, смуткуючы разам з тымі, хто прыйшоў аддаць пашану ахвярам. Усё спрыяе ўсвядомленаму суму, усведамленню маштабаў трагедыі, разважанням.

Аўтары комплекса - скульптар Мікалай Іванавіч Кандрацьеў, архітэктары Вольга Барысаўна Уладыкіна і Станіслаў Іванавіч Федчанка. Да часу ўзвядзення гэтага помніка яны ўжо былі дасведчанымі мастакамі, увабралі ў сябе як нацыянальныя традыцыі стварэння мемарыяльных комплексаў, так усё тое лепшае, што назапашана мастацтвам скульптуры пры сацыялістычным ладзе.

Першапачаткова, у сямідзясятых гадах мінулага стагоддзя, фігуры жанчын былі невялікімі, створанымі з дрэва. Яны не былі запатрабаванымі і захоўваліся ў аўтара. Потым архітэктар Федчанк вынес прапанову адліць іх у метале, павялічыўшы пры гэтым памеры фігур для ўзмацнення манументальнасці і велічы. Прапанова была ўвасоблена скульптарам Кандрацьевым. Скульптурныя групы ўпісаны ў ландшафт такім чынам, што зараз іх можна назіраць з кожнага боку прылеглай тэрыторыі.

У цяперашнім варыянце комплекс існуе з 1991 года, а першапачатковыя драўляныя фігуры перададзены музею Вялікай Айчыннай вайны.

У завяршэнне скажам, што адзін з аўтараў мемарыяла - С.І. Федчанка - напісаў верш, прысвечаны яго працы ў вёсцы Доры і створанаму пры яго непасрэдным удзеле помніку. Душа мастака не магла не адгукнуцца. У творы простымі словамі распавядаецца пра ўсеагульны смутак і журбу. Гэта жалоба яднае і людзей, і прыроду ў аплакванні тых, хто загінуў у агні. Сумна нікнуць галовы, і ўсталёўваецца ў мемарыяле цішыня.