Вялікая Айчынная вайна пакінула шмат шрамаў на беларускай зямлі. Незагойнай ранай застаецца месца, дзе ў перыяд акупацыі размяшчаўся канцэнтрацыйны лагер «Трасцянец».

Гісторыя аддае гэтаму лагеру чацвёртае месца па велічыні і колькасці ахвяр пасля Асвенціма, Трэблінкі, Майданэка. Больш за 200 тыс. загінулых - вось тая сумная статыстыка, якая з'яўляецца своеасаблівым знакам лагера. Тут фашысты мэтанакіравана і метадычна забівалі жыхароў многіх краін Еўропы, не толькі ваеннапалонных, але і мірных жыхароў.

Лагер уключаў тры своеасаблівыя цэнтры масавага знішчэння людзей: урочышча Благаўшчына - тут расстрэльвалі; уласна лагер каля вёскі Малы Трасцянец; урочышча Шашкоўка - тут спальвалі людзей. Масава, без жалю працавала фашысцкая смяротная машына.

Практычныя прыёмы рэалізацыі праграм генацыду ў гітлераўцаў былі цынічныя і добра адпрацаваны, узведзеныя ў ранг звычкі: расстрэльвалі прама над ровам, каб потым яго адразу засыпаць і ўтрамбаваць гусеніцамі машын.

Калі пасля вызвалення гэтай тэрыторыі прыступілі да раскопаў, былі знойдзены 34 пахаванні, даўжыня некаторых з іх дасягае 50 м. А ў іх чалавечыя рэшткі пад пластом попелу, яго таўшчыня вымяраецца метрамі.

Паступова фашысты «адпрацоўвалі навыкі і прыёмы спальвання». Знішчэнне людзей было пастаўлена амаль на прамысловы грунт: была выкапана яма, да якой падвозілі людзей на машынах, на дне яе быў уладкаваны адмысловы крэматорый. Ён функцыянаваў штодня.

Ушанаванне памяці ахвяр

На месцы канцлагера яшчэ з 70-х гадоў мінулага стагоддзя былі ўсталяваны памятныя знакі. Але небывалы па сіле эмацыйнага ўплыву манумент створаны ўжо ў XXI стагоддзі, пасля таго, як быў падпісаны Указ Прэзідэнта Рэспублікі Беларусь пра ўтварэнне мемарыяла на месцы канцлагера «Трасцянец».

Памятная капсула ў падмурак будавання была закладзена ў чэрвені 2014 года, і ўжо праз год стала адкрытай для агляду першая частка помніка.

Яе называюць «Вароты памяці» (скульптар К. Касцючэнка). Гэта сімвалічныя форткі варот вышынёй у 10 м, на якіх намаляваны закатаваныя вязні канцлагера, іх целы аблытаныя калючым дротам - знак немагчымасці пазбегнуць смерці. Выразнае скульптурнае рашэнне - пераламаныя лініі і шурпатая паверхня, накіраванасць у неба - сімвалізуюць пакутніцкую смерць.

Да варот вядзе дарога памяці, паабапал якой размешчаны пліты з пералікам усіх месцаў у Беларусі, дзе чынілі бясчынствы захопнікі.

Вянкамі на вялікай тэрыторыі высаджаны елкі, плануецца размяшчэнне слупоў, падобных на тыя, якія служылі агароджай для лагера. У тыя час на іх замацоўваўся калючы дрот.

У планах архітэктараў размясціць мемарыяльныя знакі на ўсіх месцах, звязаныя з пахаваннямі, злучыць іх адмысловай стужкай памяці са згадваннем імёнаў усіх ахвяр нялюдскай жорсткасці захопнікаў. Будзе пабудаваны і комплекс на месцы ямы-печкі. Дзве чорных, перакрыжаваных бэлькі над ямай, дно якой засаджана кветкамі ў памяць пра спаленых людзей.

Будаўніцтва помніка знайшло водгук у сэрцах многіх неабыякавых людзей з усяго свету. На яго ахвяравалі сродкі і буйныя прадпрыемствы, і асабіста грамадзяне розных краін, грамадскія, рэлігійныя, культурныя інстытуты.

Будаванне мемарыяла падыдзе да канца, але памяць народная будзе вечнай. Бо да яго пойдуць людзі, яны будуць алчуваць спачуванне, каб нічога, падобнага таму, што помніць і захоўвае гэта зямля, больш ніколі не паўтарылася.