Назву беларускай вёскі Хатынь ведаюць ва ўсім свеце, хоць цяпер яе ўжо не існуе, бо жыццё гэтага селішча трагічна скончылася 22 сакавіка 1943 года. Вёска не была пакінута жыхарамі, а загінула разам з людзьмі і ніколі не паўстане з попелу зноў.
Гібелі гэтай і іншых беларускіх вёсак, смерці кожнага чацвёртага беларуса ў гады Вялікай Айчыннай вайны прысвечаны адкрыты ў 1969 годзе мемарыяльны комплекс «Хатынь».
Сам комплекс з'яўляецца прыкладам гарманічнага сплаву мастацтваў, што не мае сабе роўных у свеце па ўплыве на наведвальнікаў. Увасабленне духу глыбокага смутку і вечнай памяці, знак велічы і трагічнай гераічнасці - вось што такое «Хатынь».
Гэта было ў сакавіку 1943 года
Гітлераўцы і іх азвярэлыя найміты-памагатыя, у адплату за згубу ў страляніне з партызанамі некалькіх салдатаў і афіцэра нямецкага войска, сабралі ў адрыне Хатыні ўсіх жыхароў вёскі, а потым падпалілі яе. Гэта звалася ў іх «калектыўнай карай», калі мірныя жыхары гінулі жывымі ў агні цэлымі сем'ямі. У некаторых сем'ях было па сем-дзевяць дзяцей, на руках аднагадовыя і паўгадовыя немаўляты.
26 гаспадарак было ў Хатыні. 149 жыхароў згарэлі, з іх каля 70 дзяцей. Выжылі два хлапчука, якія схаваліся ў лесе да падпалу, дзве дзяўчыны, якія выбраліся з агню (яны потым загінулі ў іншай вёсцы, што дала параненым прытулак), два пацярпелых у агні хлопчыка - аднаго прыкрыла сабой маці, якая гінула, іншы, паранены, быў прыняты ворагамі за труп.
Выжыў таксама адзін дарослы - Іосіф Камінскі. Ён ачнуўся, калі карнікі ўжо пайшлі. Прахапіўся, каб сутыкнуцца з іншай трагедыяй - знайсці сярод згарэлых цяжка параненага адзінага сына. Знясілены бацька ўзяў сына на рукі ў сляпой надзеі выратаваць ад няўхільнага. Але сын неўзабаве сканаў на яго руках.
Такі гаротны акорд завяршае аповед пра вёску і пачынае аповед пра мемарыял «Хатынь».
Мемарыял «Хатынь»
Бронзавая шасцімятровая скульптура «Непакорны чалавек» - гэта адначасна і Камінскі, які выносіць з папялішча свайго паміраючага сына, і знак усяго народа, што страціў сыноў і дачок, які прынёс на алтар перамогі многія і многія жыцці. І разам х тым выжыў, які паўстаў і захаваў памяць пра тых, хто загінуў. Гэта цэнтр мемарыяльнага комплексу «Хатынь».
Аўтары комплексу - творчы калектыў: Ю. Градаў, В. Занковіч, Л. Левін, скульптар С. Селіханаў.
Мемарыяльны комплекс ушанаваў памяць пра сотні вёсачак, падобных Хатыні, спаленых і неадроджанных. Іх назвы высечаны на сцяне смутку, мокіглках знішчаных з твару зямлі вёсак Беларусі.
Гэта адначасова помнік згарэлых і адроджаных вёсак. Два Дрэвы Жыцця з іх назвамі падымаюць свае галіны да неба - гэта таксама частка мемарыяла.
А сама беларуская «вёска» ўвасоблена ў вуліцы, выбрукаванай шэрым, як попел, каменем. На месцы падворкаў - абеліскі. На месцы гібелі людзей - сімвалічныя рэшткі адрыны з чорнага каменя. Расколаты дах, гарыць вечны агонь. Помняць зямля і людзі пра загінулых.
Адклікаецца слёзным рэхам у душы звон званоў з кожнага былога падворка. Раз на паўхвіліны з настойлівасцю метранома, са скаргай і заклікам гучыць іх перазвон. Яшчэ адна выразная рыска, мастацкае рашэнне.
Небывалы боль і спачуванне пасяляецца ў душы ад разумення высечанага на камені звароту мёртвых да жывых:
«Людзі добрыя, помніце...»
І спее ў душы надзея, што сапраўды, як і заклікаюць ушанаваныя ў звароце радкі, ніколі і нідзе ў агні пажараў жыццё не памрэ!
1
2...
511