Адным з найстаражытнейшых і прыгожых гарадоў Беларусі лічыцца Мсціслаў. І гэта нядзіўна, бо гэта месца згадваецца ў культавым Іпацьеўскім летапісе яшчэ ў пачатку XII стагоддзя як адна з абаронных частак Смаленскага княства. З таго далёкага часу на тэрыторыі невялікага горада захавалася некалькі архітэктурных помнікаў XVI-XX стагоддзяў, якія ўяўляюць сабою велізарную цікавасць для ўсіх тых, хто цікавіцца старадаўняй беларускай архітэктурай.

Гістарычныя звесткі

Варта звярнуць увагу, што да XVIII стагоддзя гэты горад быў буйным гандлёвым і культурным цэнтрам, дзе актыўна будаваліся і развіваліся некалькі праваслаўных, каталіцкіх і езуіцкіх храмаў. Аднак пасля 1778 года, калі ў горадзе была праведзена маштабная перабудова, Мсціслаў моцна змяніўся. Гэты быў ужо як быццам зусім іншы горад: восевую кампазіцыю з нанізваннем плошчаў і вуліц можна ўбачыць і сёння. Тады практычна ўсе гарады, што ўвайшлі ў склад Расійскай імперыі, моцна змяніліся пад уплывам горадабудаўнічай палітыкі перабудовы ўсёй імперыі.

На адной з галоўных вуліц горада сёння можна ўбачыць толькі руіны некалі велічнага і манументальнага будынка – касцёла святога Міхала Архангела, які быў пабудаваны ў Мсціславе ў 1637 годзе. Тады гэты вялікі будынак быў выкананы ў стылі віленскага барока. Крыху пазней, да канца XVII стагоддзя, побач былі дабудаваны яшчэ і езуіцкі калегіум, і аптэка для манастыра.

Праз стагоддзе пасля пабудовы храм быў рэканструяваны. Гэтыя аднаўленчыя працы вырашана было даручыць таленавітым рукам вядомага архітэктара Ёгана Гаўбіца, які, дарэчы, рэстаўраваў яшчэ адзін мсціслаўскі храм. Дарэчы, цяпер з таго часу захаваліся ўнікальныя фрэскі, на якіх адлюстроўваюцца знакамітыя заваёвы горада ваяводай Трубяцкім у канцы XVII стагоддзя. На адным баку фрэскі можна ўбачыць гарадскі замак, а іншы бок наглядна адлюстроўвае расправы з непакорлівымі каталіцкімі святарамі.

У XVII-XIX стагоддзях езуіцкі храм разам з манастыром былі вельмі багатымі і квітнеючымі. З гэтым нават звязана адна вельмі цікавая гісторыя. Езуітаў любіла імператрыца Кацярына II, якая аднойчы вырашыла наведаць Мсціслаў. Каб як след сустрэць імператрыцу, манахі-езуіты старанна прадумалі сустрэчу такой важнай госці. На канатах спусцілі двух падлеткаў, на якіх надзелі белыя крылы. Менавіта гэтыя хлапчукі, ствараючы вобраз боскіх анёлаў, паклалі на галаву імператрыцы лаўровы вянок. Радасці Кацярыны не было мяжы! У падзяку за такі прыём яна, не шкадуючы грошай, па-царску абдарыла манахаў.

У калегіуме пры царкве навучаліся дзеці шляхетных асоб, ім выкладалі лацінскую мову, некаторыя навукі і багаслоўе. У аптэцы можна было купіць лекі, якія былі выраблены ў адпаведнасці з апошнімі дасягненнямі навукі. У 1842 годзе манастыр адабралі ў езуітаў і аддалі будынак праваслаўнай царкве. Крыху пазней там размясцілі школу-інтэрнат.

На сённяшні дзень касцёл святога Міхала Архангела знаходзіцца на стадыі правядзення рэстаўрацыйных прац. Мясцовыя жыхары вельмі спадзяюцца, што ў хуткім часе гэты найважнейшы архітэктурны помнік будзе не толькі ўпрыгожваць горад, але і зноў стане яркай жамчужынай старадаўняй архітэктуры Магілёўскай вобласці.