Гарадніца з'яўляецца гістарычным раёнам Гродна, які быў створаны па ініцыятыве мясцовага старасты Антонія Тызенгаўза ў 1765-1785 гадах. Яго архітэктарамі былі І. Мезер (1765-1774), а таксама Дж. Сака (1774-1785).

Гістарычныя звесткі

У 1765 г. надворны літоўскі падскарбій і мецэнат, гродзенскі стараста Антоній Тызенгаўз па даручэнні караля Рэчы Паспалітай Станіслава Аўгуста Панятоўскага прыняў кіраванне Гродзенскімі каралеўскімі эканоміямі. З 1765 па 1785 годы Тызенгаўз цалкам перабудаваў прадмесце Гарадніца і фактычна зрабіў з яго новы адміністрацыйны, культурны і прамысловы цэнтр, які ўяўляў сабой шэраг будынкаў рознага прызначэння.

Замяшчэнне дробнай рамеснай вытворчасці мануфактурамі спрыяла паляпшэнню фінансавай стабільнасці гродзенскай эканомікі, што дазваляла запрашаць сюды вядомых навуковых дзеячаў з краін Заходняй Еўропы. Большая частка Гарадніцы была разбураная падчас сусветных войнаў, а таксама рэканструкцый горада.

Што уключаў у сябе гэты комплекс збудаванняў?

Тут знаходзілася каля 85 будынкаў, якія галоўным чынам засяроджваліся вакол пляцовак, вуліц і завулкаў. Пры іх ўзвядзенні ўпершыню ў гісторыі беларускага горадабудаўніцтва, выкарыстоўваліся новыя методыкі праектавання і будаўніцтва. Таксама адзначаліся высокія тэмпы выкананых работ. Забудова складалася з трох асобна спланаваных зон - адміністрацыйна-культурнай, вучэбнай і прамысловай, якія размяшчаліся ў заходняй, цэнтральнай, а таксама ўсходняй частках Гарадніцы.

Дадзеная тэрыторыя была абмежаваная вуліцамі Віленскай, Э. Ажэшкі, 17 Верасня, Астроўскага, Пушкіна і Міцкевіча. Асноўнай планіровачнай воссю раёна зьяўляецца вуліца Э. Ажэшкі (былая Раскоша, Мураў’ёўская, Садовая), а кампазіцыйным цэнтрам – плошча Тызенгаўза (былая Тэатральная, Палацавая, Волі).

Адміністрацыйна-культурная зона Гарадніцы

Гэтая частка агульнай забудовы, якая складаецца з 6 будынкаў, у значнай меры захавалася да нашых дзён. Тут знаходзяцца палац Тызенгаўза, дом віцэ-адміністратара і склад, будынак тэатра, дом лясной адміністрацыі і лямус. Так, двухпавярховы дом віцэ-адміністратара сумяшчае ў сабе рысы класіцызму і барока. Ён пабудаваны з цэглы і накрыты вальмавым дахам. Галоўны, заходні і ўсходні фасады афармляюцца шырокімі лапаткамі, нішамі і філёнгамі, а па баках яны раскрапаваны плоскімі рызалітамі. Верхні паверх аддзяляецца карнізным поясам і багата дэкараваным. Аконныя праёмы маюць форму прамавугольніка. Сёння ў будынку размяшчаецца Гродзенскі дзяржаўны архіў.

Двухпавярховы дом лясной адміністрацыі выкананы ў выглядзе прамавугольніка і мае мансарду. Асноўным элементам кампазіцыі з'яўляецца вальмавы дах на тарцовых фасадах. Цэнтральныя часткі падоўжных фасадаў вылучаюцца неглыбокімі рызалітамі. Пакрытыя тынкоўкай сцены завяршаюцца карнізам. Унутраная планіроўка калідорнага тыпу прадугледжвае размяшчэнне пакояў па перыметры будынка.

Да найбольш вядомых аб'ектаў вучэбнай зоны адносяцца батанічны сад і медыцынская школа. Прамысловая зона складалася з суконных, зброевых і іншых мануфактур, якія не захаваліся да цяперашняга часу. Што датычыцца жылых дамоў, то з 20 будынкаў захавалася толькі адзін.

Гарадніца – разыначка Гродна і прыцягвае да сябе ўвагу шматлікіх турыстаў.