Дамачава - невялікі пасёлак Брэсцкай вобласці, які знаходзіцца на мяжы з Польшчай. У ім размешчаны кантрольна-прапускны пункт. Падобнае становішча не магло не накласці адбітак на гісторыю і развіццё Дамачава. Яно ва ўсе часы славілася сваімі шматлікімі канфесіямі, тут суседнічалі яўрэйскія сінагогі, праваслаўныя храмы, лютэранскія кірхі і каталіцкія касцёлы. Менавіта таму тут і ўзніклі адны з першых паселішчаў пратэстантаў на тэрыторыі Рэспублікі Беларусь.

З'яўленне пратэстанцкіх абшчын у Дамачава адносіцца яшчэ да часоў Вялікага княства Літоўскага. Знакаміты прадстаўнік шляхецкага роду Радзівіл Чорны падтрымліваў ідэі Рэфармацыі, таму, дзякуючы яго заступніцтву, у вялікіх гарадах адна за адной узнікаюць пратэстанцкія абшчыны. У 1564 годзе ў пойме Заходняга Буга, непадалёк ад тэрыторыі Дамачава таго часу, пасяліліся першыя галандцы, якія прыехалі ў Беларусь з мэтай распаўсюджвання ідэй Рэфармацыі.

Імі былі заснаваныя два паселішчы - Найдорф і Найброў, якія знаходзіліся ў пяці-шасці кіламетрах на паўночны захад і ў двух-трох на захад адпаведна. Па сутнасці, яны з'яўляліся адным пасёлкам, падзеленым на дзве паловы царквой і прыходам, якія знаходзіліся паміж Найдорфам і Найбровам. Мясцовыя жыхары ахрысцілі іх галендрамі.

Жыццё і развіццё гэтых суполак дагэтуль не даследаваны, разрозненыя звесткі пра іх пачалі сустракацца ў літаратурных працах знакамітага беларускага этнографа І.К. Кіркора. Да гэтага ўпершыню задакументавана існаванне абшчыны было толькі ў 1600 годзе, калі жыхарамі Найдорфа быў абраны новы пастар Ян Ярам. Існуе і іншая дата заснавання пратэстанцкіх паселішчаў - 1790 год, аднак яна хутчэй адносіцца да другой хвалі пасяленцаў з ліку пратэстантаў, якія, на думку старажылаў, былі запрошаны сюды самой імператрыцай Кацярынай Вялікай, што падтрымлівала рух Рэфармацыі.

Землі, на якіх размяшчаліся абшчыны галандцаў, часта цярпелі паводкі. Аднак, нягледзячы на пастаянныя разводдзі, якія змывалі пабудовы, упартыя і працавітыя людзі адбудавалі тут з каменя жылыя дамы, кірху і  школы для пратэстанцкіх і каталіцкіх дзяцей. Галандскія пасяленцы займаліся малочнай жывёлагадоўляй, разводзілі коней, і неўзабаве сталі аднымі з самых матэрыяльна забяспечаных у наваколлі.

Дарэчы, каб выратавацца ад разводдзя, пасяленцы прыдумалі вельмі хітры спосаб: калі Буг выходзіў з берагоў, яны ўздымалі жывёл на вяроўках, і тыя чакалі паводка пад дахам хаты. Ужо ў пачатку XX стагоддзя ў каланістаў з'явіўся свой малочны кааператыў.

Калі на гэтыя землі прыйшлі гітлераўцы, яны нават прызналі Галендры нямецкім паселішчам, так званымі «фальсдойчамі», што дазволіла ім пазбегнуць разбурэння і спусташэння (у адрозненні ад самога Дамачава, дзе за час вайны было знішчана каля 3800 чалавек, а таксама былі разбураны яўрэйская абшчына і лютэранскі сабор).

Нашчадкі галандцаў з ваколіц Дамачава рассяліліся па ўсім свеце, яны знаходзяцца ў Польшчы, Амерыцы, Германіі. Выхадцы з беларускай вёскі ўшаноўваюць сваё мінулае і да гэтага часу ствараюць аб'яднання «Найдорф-Найброў». Некаторыя з іх зрэдку наведваюць гістарычную радзіму.

Калі вы яшчэ не бывалі ў Дамачава, яно ўразіць вас унікальнымі сведчаннямі пра існаванне на яго зямлі пратэстанцкіх абшчын. Тут можна ўбачыць помнікі, якія знаходзяцца на ўскрайку вёскі непадалёк ад старажытных лютэранскіх могілак. На жаль, кірха не захавалася, аднак яе падмурак яшчэ стаіць і таксама даступны да прагляду. Варта адзначыць, што нават праваслаўная царква паважае пратэстанцкую спадчыну: у мясцовай царкве можна ўбачыць дзве шыкоўныя люстры, выратаваныя з будынка кірхі.