Фара Вітаўта (Касцёл Найсвяцейшай Панны Марыі ў Гродна)

У Беларусі, нягледзячы на насычаную падзеямі гісторыю і чараду войн, праз якія яна прайшла, існуе нямала выдатна захаваных выбітнасцяў. Гэта і выдатныя замкі, і велічныя палацы, і храмы, і многія іншыя помнікі архітэктуры, што прывабліваюць сюды турыстаў. Аднак, на жаль, ёсць і зніклыя выбітнасці, памяць пра якіх захавалася толькі ў летапісах і памяці людзей. Знаёмства з адным з такіх месцаў чакае вас падчас экскурсіі ў Гродна

Фара Вітаўта ў Гродна: разбураная выбітнасць Беларусі

Касцёл Найсвяцейшай Панны Марыі ў Гродна  — неіснуючы цяпер гатычны храм у Гродна, пабудаваны ў другой палове XIV стагоддзя

Цікавы факт ад VETLIVA: назву «фара» ніякім чынам не злучана з аўтамабільнымі фарамі. «Фара» ці «pharre» з нямецкага пазначае прыход, а паколькі заснавальнікам гэтага храма выступаў сам вялікі князь, прыжылася назва «Фара Вітаўта».

Храм, тады яшчэ драўляны, з'явіўся ў Гродна ў 1389 годзе. Ён уяўляў сабою драўляны прамавугольны будынак, што меў двухспадавы дах і высокую званіцу. Праз 14 год, у 1403 годзе, Фару Вітаўта пасвянцілі ў гонар Успення Маці Божай.

Касцёл неаднаразова абнаўляўся:

  • у 1494 годзе ініцыятарам рэнавацыі выступіў польскі кароль, вялікі князь Аляксандр;

  • у 1551 яго адрамантавалі па загадзе каралевы Боны Сфорца;

  • у 1586 годзе кароль Стэфан Баторый, непадзельна закаханы ў Гродна, стаў ініцыятарам будавання мураванага храма ўманьерысцкім стылі.

VETLIVA расказвае: не ўсе навукоўцы адносяць маньерызм да асобнага мастацкага стылю, лічачы яго раннім барока. Ён з'явіўся ў Італіі ў той час, калі пазней Адраджэнне перажывала свой крызіс. Характэрныя рысы маньерызму: спірытуалізм, нязвыклыя ламаныя лініі, падоўжаныя, парой дэфармаваныя фігуры, напружанасць пастаў, незвычайныя цімудрагелістыя эфекты і інш.

Выбітнасць Гродна шмат разоў пацярпела ад пажараў, у звязку з чым у 1793 годзе Фарным стаў касцёл Францыска Ксаверыя. Потым храм і зусім перастаў быць каталіцкім: ён перажыў рэканструкцыю ў класічным стылі і быў перададзены праваслаўным. У 1892 годзе Фару Вітаўта спасцігла сапраўднае бедства: будынак згарэў амаль дашчэнту. Быў знішчаны дах, верхні паверх, пасля чаго храм падпаў пад яшчэ адну рэканструкцыю, на гэты раз у псеўда-рускім стылі. 

У 1919, паколькі гэтыя беларускія тэрыторыі былі пад уладай палякаў-каталікоў, Фара Вітаўта зноў робіцца каталіцкім храмам. Яна неаднаразова згарае, у звязку з чым набывае гатычныя рысы. Як ні дзіўна, але не ваенныя, а якраз пасляваенныя гады сталі найболей цяжкімі для яго. Будынак скарысталі ў якасці склада, як парашутную вышку ДТСААФ, спрабавалі пераабсталёўваць пад спартзалу і кінатэатр.

Але і гэта не дапамагло. У 1961 годзе касцёл падарвалі

Фара Вітаўта: памятны знак

Усё, што засталося ад некалі самага вялікага храма на беларуска-літоўскіх землях — гэта невялікі памятны знак, усталяваны проста на тым месцы, дзе ён некалі знаходзіўся. Адкрывалі яго з помпай: 22 красавіка 2014 года ў небе над Гродна была ўзноўлена 3D-мадэль зніклага храма. Гледзішча было проста зачаравальным!

Сам знак уяўляе сабою дзве паўразбураныя аркі з выявай каталіцкага і праваслаўнага крыжоў. Лічыцца, што такая кампазіцыя найболей поўна адлюстроўвае ўсе трагічныя падзеі, праз якія прайшоў будынак, гэтак і не якое дайшло да нашых часоў. Помнік быў асвячоны і каталіцкім, і праваслаўным святарамі. 

Цікавы факт ад VETLIVA: Сярод выбітнасцяў горада Гродна, што наведваюцца падчас экскурсіі, ён займае асаблівае месца. Напрыклад, лічыцца, што пад Фарай Вітаўта ёсць цэлы падземны горад! Можа, менавіта вам пашчасціць яго адшукаць?