Многія, хто прыязджаў у Полацк, каб убачыць Сафійскі сабор, не здагадваліся, што за хатка стаіць на вуліцы Ніжне-Пакроўскай. Калі падысці да яе бліжэй, то, дзякуючы невялічкай шыльдзе, можна даведацца, што гэта за гістарычны помнік Беларусі. Мяркуецца, што некалі тут жыў Петр Першы.

Дом Пятра Першага ў Полацку з’явіўся ў 1692 годзе на месцы драўлянай пабудовы. У Другую Сусветную вайну памятны будынак пацярпеў, але гэта не адлюстравалася на яго экстэр’еры. Прыкметна, што ў 50-х гадах мінулага стагоддзя на доме з’явілася шыльда са згадваннем вялікага імператара. Гэта аднапавярховая пабудова формы няправільнага прамавугольніка, з высокімі вокнамі. Уваходныя дзверы, адкрытыя для ўсіх жадаючых, упрыгожаны багатай кампазіцыяй разьбяных элементаў. У архітэктурным абліччы пабудовы выразна прагледжваюцца рысы барока.

Доўгія гады ў будынку размяшчалася бібліятэка імя Льва Мікалаевіча Талстога, класіка рускай літаратуры. Помнік вялікаму пісьменніку можна ўбачыць перад домам. Зараз у доме знайшла прыстанак унікальная выстава “Шпацыр на Ніжне-Пакроўскай”, прысвечаная гістарычным падзеям асобна ўзятай беларускай вулачкі, пра якую глядач узнае шмат новага: якія людзі яе насялялі, як выглядалі ўнутраныя ўбранні дамоў, якім посудам карысталіся людзі. У гледачоў ёсць магчымасць быццам бы на машыне часу перанесціся ў мінулае і ўбачыць усё сваімі вачамі.

Чаму тады гаспадар расійскі наведаўся ў Полацк і спыніўся ў гэтым доме? Адказ просты. На працягу доўгіх гадоў масцітыя суседзі выкарыстоўвалі Беларусь у якасці плацдарма для рэалізацыі персанальных ваенных амбіцый. Сваёй увагай не абышоў Беларусь і Петр Першы. Гэта было звязана з працяглай і кровапралітнай Паўночнай вайной, у якой Беларусь выкарыстоўвалася як тэатр ваенных дзеянняў. У Паўночнай вайне вялікі князь літоўскі Аўгуст II быў саюзнікам Расіі, мэтай якой быў жаданы выхад да Балтыйскага мора. Для простых беларусаў Паўночная вайна была супярэчлівая: хтосьці падтрымліваў рускіх, хтосьці – шведаў. Таму доўгае пражыванне ў Полацку Пятра Першага нямногімі было ўспрынята натхнёна. Гэта датычылася ў асноўным уніятаў. Па гэтай прычыне з асобай Пятра гісторыкі звязваюць забойствы ўніяцкія святароў.

Першапачаткова ў Полацку Петр Першы быў праездам, калі спяшаўся на сустрэчу з Аўгустам II. Потым шматлікая расійская армія на чале з Меншыкавым доўгі час дыслацыравалася каля дадзенага населенага пункта. А ў чэрвені 1705 года Петр Першы ўшанаваў старэйшы горад Беларусі сваім візітам. Ён пражываў у доме і манастырскіх келлях разам з сынам Аляксеем, графам Шарамецьевым і верным князем Меншыкавым. Гісторыя гаворыць, што Петр Першы падумваў зрабіць Полацк крэпасцю. Правіцель знаходзіўся ў Полацку летам 1705 года, дзе яго дзейнасць на карысць дзяржавы расійскай стала асабіста пладатворнай.

Дом Пятра Першага ў Полацку карыстаецца ў турыстаў неверагодным попытам, бо фігура Пятра супярэчлівая, але грандыёзная і манументальная. А з гэтым цяжка паспрачацца.