Традыцыі і сучасны дызайн: Шклозавод «Нёман» у Бярозаўцы

Мастацтва стварэння вырабаў са шкла было вядома яшчэ 4 тысячагоддзі назад і прыйшло да нас з Егіпта. Так што крылаты выраз каштаваў бы перафразаваць: можна бясконца глядзець, як гарыць агонь, цячэ вада і як выдзімаюць шкло. Менавіта за гэтым – назіраць за чараўніцтвам ператварэння пяску ў вытанчаныя творы са шкла і адпраўляецца мноства турыстаў у Бярозаўку, што ў Лідскім раёне. Там змесцаваны легендарны шклозавод «Нёман». З грунту, уся гісторыя гэтага мястэчка цесна пераплялася з вытворчасцю вырабаў са шкла.

Верагодна вядомы год падставы - у 1883. Абшарнік Зянон Ленскі арганізаваў у сябе на лецішчы ў лесе ў Старой Гуты шкляны заводзік, вакол якога пасля і стала ўтварацца рамеснае мястэчка. Зрэшты, сапраўдны штуршок да развіцця прадпрыемства адбыўся пасля таго, як гаспадар аддаў у арэнду вытворчасць інжынеру Вільгельму Краеўскаму і кіраўніку мастацкай майстэрні Юліусу Столле, у якіх апынулася прадпрыемніцкая жылка, а яшчэ абодва нядрэнна разбіраліся ў шкляной вытворчасці. Яны заказалі для завода нямецкае абсталяванне, перабудавалі печку, усталявалі ручны прэс для вытворчасці шклянак і запусцілі шлифовню. Да 1895 года прадпрыемства разраслося гэтак, што ў 4 км ад яго з'явіўся філіял. Зараз іх клікалі Старая і Новая Гуты, а самі заводы – «Нёман А» і «Нёман Бы». У 1902 годзе вытворчасць у Старой Гуцю зачынілі, а завод у Бярозаўцы стаў галаўным.

У 1905 годзе Вільгельм Краеўскі трагічна загінуў – патануў у тым самым Нёмане, імем якога назваў завод. Юліус Столле выкупіў долю ў спадчыннікаў Краеўскага і стаў адзіным гаспадаром завода. Зрэшты, угода была хутчэй фармальнасцю. Бо сыны Столле - Браніслаў і Фелікс былі жанатыя на дочках Краеўскага Яніне і Станіславу. Праз 40 гадоў прадпрыемства клікалася ўжо «Столле і сыны», а каля 50% прадукцыі дастаўлялася на экспарт. Чаго толькі ні выпускалі бярозаўскія шкловыдзімальнікі – ад сталовага посуду да лямпавага шкла да газніц і бурбалак для аптэк. Усяго асартымент налічваў 1828 вырабаў. Каб перавозіць далікатныя вырабы патрэбен быў сучасны транспарт – і ў 1909 годзе да завода «Нёман» праклалі вузкакалейную чыгунку.

З 1939 года Заходняя Беларусь увайшла ў склад Савецкага Саюза, і шклозавод нацыяналізавалі, а гаспадароў, якія так шмат зрабілі для краіны, арыштавалі. Браніслаў загінуў у 1941 годзе ў лагерах пад Архангельскам, Фелікс, найхутчэй быў забіты ў баранавіцкай турме ў чэрвені 1941 года. Сем'і былі сасланы, а ў 1946 годзе дэпартаваны ў Польшчу. Але нашчадкі гаспадароў шклозавода «Нёман» жывыя - у 2018 годзе ў Бярозаўку прыязджала прапраўнучка Юліуса Столле Вольга Рачынская, у якой цяпер транспартавы бізнес. У памяць пра свой выдатны род яна назвала кампанію «GoStolle».

Дзіва, што час вялікіх узрушэнняў не паставіў крыжа на вытворчасці вырабаў са шкла. Пасля першай і другой сусветных войн разбураны шклозавод аднавілі. Доўгі час «Нёман» заставаўся адным з найбуйных прадпрыемстваў СССР, якое займалася масавай вытворчасцю выраба са шкла. Разам з тым у 60-х гадах мінулага стагоддзі на прадпрыемстве стаў збірацца калектыў таленавітых мастакоў, якія стваралі сапраўдныя творы мастацтва. Часцяком яны вырабляліся ў адным асобніку – нічога падобнага ў свеце было не адшукаць. Так быў пакладзены пачатак самабытнай школе мастацкага шкла ў Бярозаўцы. Рабілі тут і вазу з партрэтам дарагога Леаніда Ілліча Брэжнева, і сервізы з гербам Беларусі для нашых амбасад па ўсім свеце і шмат што іншае, што адпавядала духу таго часу. 

Цяпер шклозавод «Нёман» перажывае хай і не самыя свае лепшыя часы – але больш за 600 узораў прадукцыі ён усё ж выпускае. Як і сто гадоў назад, даволі значная частка прадукцыі ідзе на экспарт у шмат якія краіны свету.

З задавальненнем прымаюць на заводзе і турыстаў, якім паказваюць чараўніцтва ператварэння пяску, соды і мелу ў вытанчанае шкло. У музеі прадпрыемства сабрана вялікая калекцыя вырабаў, самыя старыя экспанаты датуюцца 1910 годам. А яшчэ проста на тэрыторыі завода змесцавана фірмавая крама, у якой можна набыць вельмі шмат што з таго, што вырабляе завод сёння.

Чытайце таксама

Прамысловы турызм: майстры раскрываюць свае сакрэты

Музейны комплекс старадаўніх народных рамёстваў і тэхналогій «Дудуткі»

Шчучыншчына: палацы, сядзібы і храмы, якіх вы яшчэ не бачылi