Спадчына, якая знікла: згубленыя славутасці

Утраченное наследие: достопримечательности, которых не стало

VETLIVA
Утраченное наследие: достопримечательности, которых не стало Достопримечательности которых не стало

Разрушенные и исчезнувшие места Белоруссии: пропавшие памятники, деревни, уничтоженные достопримечательности и здания, которых не стало.

28.10.2019

VETLIVA ужо знаёміў вас і з топ-50 славутасцяў Беларусі, і з топ-50 цікавых месцаў Мінска, аднак абодва спісы сапраўды маглі быць даўжэй. І віной таму не наша няўважлівасць, а акалічнасці, паўплываць на якія мы, на жаль, не ў сілах. Няхай гэта будзе вайна, час ці проста капрыз улады — надышоў час расказаць вам пра выбітнасці Беларусі, якіх не стала. Пра шматлікія з іх памяць захавалася толькі ў пісьмовых крыніцах, некаторыя захавалі на сваіх палотнах знакамітыя мастакі (у прыватнасці, Напалеон Арда вельмі любіў маляваць рэзідэнцыі шляхцічаў, да якіх прыязджаў). Знаёмства з прывідамі мінулага пачынаецца тут і цяпер!

Славутасці Беларусі, якіх не стала:

  1. Брэст і Брэсцкая вобласць:
  2. Віцебск і Віцебская вобласць:
  3. Гомель і Гомельская вобласць
  4. Гродна і Гродзенская вобласць
  5. Мінск і Мінская вобласць
  6. Магілёў і Магілёўская вобласць

Брэст і Брэсцкая вобласць

Свята-Мікалаеўская царква

Дзе знаходзілася: горад Брэст

Свята-Мікалаеўская царква ў Беларусі

Не варта блытаць гэты храм з цяпер дзейснай Свята-Мікалаеўскай братэрскай царквой, якая з'явілася ў Брэсце не так даўно — у канцы XIX стагоддзя. Свята-Мікалаеўскі храм, які знік з твару зямлі, быў заснаваны ў 1390 і знішчаны яшчэ ў 1837 годзе. Згубленая спадчына Брэста ўяўляла сабою храм абароннага тыпу, бо ў часы яго заснавання першарадную важнасць надавалі моцы сцен, якія дапамагалі абараняцца ад ворагаў. Дарэчы, існаванне Свята-Мікалаеўскай царквы задакументавана афіцыйна — яна згадваецца ў летапісах, калі Брэст атрымаў Магдэбургскае права. А яшчэ менавіта ў яе сценах была падпісана лёсавызначальная Берасцейская ўнія.

Цікавы факт ад VETLIVA: храм быў знішчаны, каб даць жыццё… Брэсцкай крэпасці: менавіта на яго месцы яна была пабудавана. Няхай храма вы не ўбачыце, затое экскурсія ці тур па Брэсце пазнаёміць вас з гераічным мемарыялам і іншымі храмамі горада.

Касцёл Святога Станіслава

Дзе знаходзіўся: горад Пінск, Брэсцкая вобласць

Касцёл Святога Станіслава

А вы можаце ўявіць сабе, што аналагі сучасных шматфункцыянальных цэнтраў былі яшчэ… у XVII стагоддзі? Менавіта такім месцам быў ансамбль езуіцкага калегіума, дзе за 12–13 гадоў можна была атрымаць адразу духоўную і свецкую адукацыю. Апроч навучальнай установы, у сценах калегіума размяшчаліся:

  • інтэрнаты,
  • аптэка,
  • лякарня,
  • тэатр,
  • бібліятэка,
  • друкарня.

Аднак дамінантай усяго комплексу выступаў велічны касцёл Святога Станіслава. Гэты будынак Беларусі, якога не стала, у тыя часы быў вышынёй з сучасны 9-павярховы дом! Раскошны помнік архітэктуры барока моцна пацярпеў падчас Вялікай Айчыннай вайны, і яго вырашылі не аднаўляць. У 1953 годзе касцёл знеслі…

Цікавы факт ад VETLIVA: затое «Пінскі мур», больш вядомы як палац Бутрымовича, ацалеў дзякуючы… каханню. Так-так, тут і дагэтуль размяшчаецца дзейсны ЗАГС, а таму будынак выглядае хораша і свежа. Захаваць яго на здымках можна падчас тура з наведваннем Пінска.

Прачысценская царква

Дзе знаходзілася: гарадскі пасёлак Шэрашава, Пружанскі раён, Брэсцкая вобласць

Прачысценская царква ў Беларусі

У невялікім гарадскім пасёлку пад Пружанамі некалі была драўляная Прачысценская царква. Як і шматлікія іншыя славутасці, пабудаваныя з гэтага нетрывалага матэрыялу, да нашых часоў яна, на жаль, не захавалася. Затое вёска і цяпер можа пацешыць вандроўцаў драўлянай званіцай (1799 года пабудовы) і Петрапаўлаўскай царквой (1824).

Цікавы факт ад VETLIVA: у адным з лепшых музеяў Беларусі — Нацыянальным мастацкім музеі, — можна ўбачыць дзіўную рукапісную рэліквію, якая захоўвалася ў Прачысценскай царкве да яе знікнення. Гаворка пра Шарашоўскае Евангелле, створанае яшчэ ў 1495 годзе.

Віцебск і Віцебская вобласць

Царква Іллі Прарока

Дзе знаходзілася: горад Віцебск

Царква Іллі Прарока ў Беларусі

У гэтага помніка Беларусі, які знік, сапраўды містычная гісторыя ўзнікнення. У дзень прарока Іллі, які адзначаецца 20 ліпеня, жонка князя ВКЛ купалася і цудам выратавалася ад смерці. Яе муж князь Казімір, удзячны за выратаванае жыццё, загадаў узвесці шэсць цэркваў у гонар гэтага прарока. Адна з іх з’явілася ў 1447 годзе ў Віцебску. Дакладна яе гісторыя невядомая, аднак пісьмовыя крыніцы фіксуюць, што ў 1746 годзе Іллінскую царкву пабудавалі ў Віцебску купцы Запольскія (магчыма, на месцы папярэдняй). У разрад знішчаных славутасцяў яна перайшла не меней незвычайна: храм згарэў дашчэнту пасля ўдару маланкі.

Рада ад VETLIVA: любіце містычныя гісторыі? Тады наш артыкул дапаможа даведацца, колькі розных невытлумачальных з'яў адбываецца ў Беларусі.

Петрапаўлаўская царква

Дзе знаходзілася: Беразвечча, раён горада Глыбокае, Віцебская вобласць

Царква Пятра і Паўла ў Беларусі

Копія гэтага касцёла цяпер упрыгожвае польскі горад Беласток. Некалі такое ж велічнае збудаванне было ў невялікай вёсачцы Беразвечча, якая цяпер з'яўляецца раёнам горада Глыбокае. Храм у стылі віленскага барока пабудаваў заснавальнік дадзенага кірунку ў архітэктуры Іаган Глаубіц. Вытанчаныя вежкі, сілуэт, які імкнецца да неба — цяпер разбураная славутасць Беларусі ў 1756 годзе лічылася лепшым творам архітэктара. Побач з ім быў пабудаваны Беразвецкі манастыр базыліян.

У савецкія часы будынак храма і манастыра, на жаль, сталі месцам знаходжання злачынцаў: у іх размяшчалася турма. А ў 1970 годзе ўлады і зусім вырашылі, што касцёл ужо нікому не спатрэбіцца, і знішчылі яго. У сценах манастыра, дарэчы, і дагэтуль рамяшчаецца выпраўленчая ўстанова.

Рада ад VETLIVA: і ўсё ж пабываць у Глыбокім варта! І дзеля найсмачнейшай згушчонкі (якой, дарэчы, нават помнік паставілі), і дзеля выдатнай архітэктуры, і дзеля вішань, бо Глыбокае завуць вішнёвай сталіцай Беларусі.

Гомель і Гомельская вобласць

Забудова плошчы Леніна (ратуша, касцёл і пажарная каланча)

Дзе знаходзілася: горад Гомель

Забудова плошчы Леніна

Плошча Леніна ў Гомелі — галоўная ў горадзе на Сажы. Аднак яна не заўсёды выглядала так, як цяпер. Калісьці на ёй не было тыпавога помніка Леніну, ды і звалася адна з асноўных гомельскіх славутасцяў па-іншаму — Базарнай. Граф Румянцаў, які атрымаў Гомель у падарунак ад імператрыцы Кацярыны II, прыклаў нямала намаганняў да развіцця горада (і гаворка не толькі пра пышны палацава-паркавы ансамбль). Ён спансаваў будаўніцтва цяпер разбуранага будынка Беларусі, які знаходзіўся на плошчы, — драўлянай ратушы. Замест яе быў пабудаваны іншы будынак, у якім цяпер знаходзіцца фабрыка «Палесдрук».

Не ўпрыгожвае цэнтральную плошчу і касцёл: яго, як і ратушу, знішчылі ў 1938 годзе. А яшчэ на плошчы некалі была пажарная каланча, якая ўвайшла ў гісторыю: менавіта на ёй узнялі савецкі сцяг 26 лістапада 1943 года, у дзень збавення ад фашысцкіх захопнікаў. Аднак і яна, на жаль, папаўняе спіс выбітнасцяў Беларусі, якіх не стала: на месцы каланчы цяпер стаіць «Дом сувязі».

Рада ад VETLIVA: і ўсё ж плошча Леніна дзівіць кожнага, хто прыязджае ў Гомель на экскурсію ці ў тур. На шырокай плошчы (дарэчы, адна з самых прасторных у Беларусі) ёсць вытанчаны драматычны тэатр з калонамі, а за плошчай адразу ж пачынаецца раскошны палацава-паркавы ансамбль. Здзейсніць займальную прагулку па горадзе на Сажы і нічога не прапусціць дапаможа наш гайд.

Гродна і Гродзенская вобласць

Фара Вітаўта (Касцёл Найсвяцейшай Панны Марыі ў Гродна)

Дзе знаходзілася: горад Гродна

Касцёл Найсвяцейшай Панны Марыі

Калі вы ўжо заўважылі, часцей за ўсё спіс славутасцяў, якія зніклі, папаўняюць менавіта храмы. З улікам спецыфікі XX стагоддзя, вялікую палову якога ўлада прапагандавала атэізм, у гэтым няма нічога дзіўнага. Такі ж лёс спасціг адзін з самых знакамітых храмаў Гродна, які з'явіўся ў горадзе яшчэ па ініцыятыве знакамітага князя ВКЛ Вітаўта. Касцёл Найсвяцейшай Панны Марыі нават перажыў вайну, аднак менавіта пасляваенныя гады сталі для яго найболей цяжкімі. Яго выкарыстоўвалі як вышку ДАСААФ, спрабавалі пераабсталёўваць пад спартзалу, а затым пад кінатэатр. Урэшце, у 1961 годзе помнік архітэктуры быў падарваны…

Цікавы факт ад VETLIVA: няхай самага храма тут больш няма, усе экскурсіі і туры вядуць да памятнага знака, усталяванага на месцы Фары Вітаўта. Ён быў асвячоны святарамі праваслаўнай і каталіцкай канфесій, што сведчыць пра адсутнасць рознагалоссяў паміж каталікамі і праваслаўнымі перад тварам агульнага смутку і шкадавання з нагоды знікнення выдатнага храма.

Палац Радзівілаў

Дзе знаходзіўся: горад Гродна

Палац Радзівілаў

На жаль, час і падзеі мінулых стагоддзяў не пашкадавалі не толькі храмы. Некалі непадалёк ад Фары Вітаўта знаходзіўся палац Радзівілаў. Пасля Другой сусветнай вайны ён апынуўся ў руінах і ў выніку рэканструкцыі Савецкай плошчы знік з твару зямлі…

Рада ад VETLIVA: не адчайвайцеся! Уплывовыя Радзівілы пакінулі пасля сябе мноства іншых рэзідэнцый. Напрыклад, вы можаце ўбачыць Мірскі і Нясвіжскі замкі (туры і экскурсіі ад VETLIVA у дапамогу), а яшчэ пазнаёміцца з выдатнай рэзідэнцыяй у Любче — не такім раскручаным месцам, як папярэднія, але адназначна годным увагі.

Мінск і Мінская вобласць

Казанская царква

Дзе знаходзілася: горад Мінск

Казанская царква

Няхай і не такая старажытная, як астатнія члены нашага топу, але ўсё ж такі прыгожая Казанская царква была пабудавана ў 1914 годзе ў Мінску. Яна ўпрыгожвала плошчу каля чыгуначнага вакзала, з-за чаго яе нярэдка звалі Прывакзальнай. Дарэчы, нават пабудавана яна была за кошт сродкаў працаўнікоў чыгункі! Візантыйскі архітэктурны стыль дазволіў стварыць сапраўды дзіўны па сваёй прыгажосці храм, што, дарэчы, не ўсцерагло яго ад знішчэння: у 1936 годзе царкву падарвалі...

Цікавы факт ад VETLIVA: царква ўзводзілася на працягу пятнаццаці гадоў і прыкладна столькі ж праслужыла вернікам. Цяпер большасць тураў па Беларусі пачынаецца з мінскага вакзала, аднак нішто не нагадвае турыстам пра тое, што некалі тут стаяў выдатны храм...

Халодная сінагога

Дзе знаходзілася: горад Мінск

Халодная сінагога

Цяпер пра гэты будынак засталіся адны ўспаміны, ды і тыя захаваны на карціне народнага мастака Беларусі Мая Данцыга «Мой горад старажытны, малады» і нешматлікіх архіўных фатаграфіях. З усіх славутасцяў Мінска, якіх не стала, Халодная сінагога была самым старажытным каменным будынкам Мінска, узведзеным яшчэ ў XVI стагоддзі. Толькі уявіце: будынак перажыў некалькі эпох і прастаяў больш за 400 гадоў у самым цэнтры сталіцы! Ён была знесены ў 1965 годзе, і цяпер пра помнік архітэктуры нагадвае толькі мемарыяльная таблічка, усталяваная ў 2018 годзе на Нямізе. Раім узброіцца нашым гайдам і прагуляцца па цэнтры горада, каб убачыць памятнае месца асабіста.

Кальвінскі збор і замак

Дзе знаходзілася: горад Дзяржынск, Мінская вобласць

Кальвінскі збор і замак

Гэта архіўнае фота захавала славутасць, што зараз знікла, дзіўны «храм у цэнтры замка» ў часы яго сапраўднага росквіту. Гаштольдава гара, на якой ён некалі стаяў, і цяпер ёсць у Дзяржынску. А вось пра былую раскошу тут ужо практычна нішто не нагадвае, хоць комплекс быў адносна цэлы нават у пачатку XX стагоддзя. Аднак 30-я гады сталі для яго фатальнымі. Не, гэтыя будынкі не падарвалі і яны не рассыпаліся ад часу: іх папросту разабралі на будаўнічыя матэрыялы...

Магілёў і Магілёўская вобласць

Сабор святога Іосіфа

Дзе знаходзіўся: горад Магілёў

Сабор святога Іосіфа

Ці даводзілася вам бываць у Рыме? Калі так, то фотакартка гэтага магілёўскага храма напэўна нагадае вам знакаміты рымскі Пантэон. Сапраўды, высокія калоны і ратонда з круглым купалам выглядалі вельмі велічна і хораша. Нічога дзіўнага, бо менавіта на гэтым месцы (паводле легенды) падчас закладкі падмурка ў імператрыцы Кацярыны II парваліся каралі. Тады яна загадала, каб храм быў такім жа выдатным, як і сапсаванае ўпрыгожванне. Аднак блаславенне самай імператрыцы не выратавала сабор ад знішчэння: у савецкі час у яго сценах размяшчаўся музей рэлігіі і атэізму, а затым, у 1930 годзе, будынка не стала.

Цікавы факт ад VETLIVA: а вы ведаеце, што Магілёў у свой час ледзь не стаў сталіцай Беларусі? Наш гайд па горадзе цэркваў і савецкай архітэктуры распавядзе і пакажа, як правесці ў горадзе насычаны і пазнавальны дзень (і не адзін).

Касцёл святога Францыска Ксаверыя

Дзе знаходзіўся: горад Магілёў

Касцёл святога Францыска Ксаверыя

Завяршае наш спіс зніклых помнікаў Беларусі яшчэ адзін касцёл, які цалкам мог бы папаўняць спіс самых выдатных каталіцкіх храмаў Беларусі. Касцёл з'явіўся ў Магілёве яшчэ ў XVII стагоддзі, разам з калегіумам езуітаў. Ад абодвух помнікаў архітэктуры цяпер практычна нічога не засталося: на падмурку калегіума стаіць Магілёўскі музей этнаграфіі (прычым адна з яго сцен з'яўляецца аўтэнтычнай сцяной гістарычнага будынка), а касцёл быў цалкам знішчаны падчас Другой сусветнай вайны.

Цікавы факт ад VETLIVA: касцёл, асвячоны ў гонар Святога Францыска Ксаверыя, цяпер можна ўбачыць і ў Гродна. Там захаваны з часоў езуітаў храм з'яўляецца і дагэтуль дзейсным, так што вы зможаце палюбавацца ім не толькі знадворку, але і пабываць унутры. Калі будзеце ў горадзе, які заваяваў у свой час сэрца самага караля, — абавязкова скарыстайцеся нашым гайдам па беларускай Празе!

Славутасці, якія зніклі, і сучаснасць

Спіс згубленай спадчыны можна было б працягваць доўга. На жаль, нішто не вечна пад месяцам, асабліва калі ўлічыць, праз якія гістарычныя і палітычныя выпрабаванні прайшла наша краіна. І ўсе ж шматлікія выбітнасці не толькі захаваліся да нашых часоў, але і паўсталі з руін падобна таму, як несмяротная птушка Фенікс паўстае з попелу. Напрыклад, палац Румянцавых-Паскевічаў вельмі моцна пацярпеў падчас вайны — а цяпер выглядае новенькім, як як з голкі зняты! Тое ж самае дакранаецца і раскошнага палаца Пуслоўскіх у Косава, які не так даўно адкрыўся для турыстаў пасля рэканструкцыі. Магчыма, там, дзе цяпер мы бачым руіны, аднойчы зноў ганарліва ўзнясуць спічакі вытанчаныя храмы, паднімуцца раскошныя сядзібы і гістарычныя будынкі. Падарожнічайце па краіне і адкрывайце для сябе Беларусь разам з нашым Блогам!

ПАДАРОЖНІЧАЦЬ - ЗНАЧЫЦЬ ЖЫЦЬ!

Падпішыся на рассылку!
Цікавыя падарожжы па Беларусі, гайды па гарадах, парады па санаторыях, гастратуры,
навіны і акцыі з лепшымі коштамі на адпачынак.


2

Вярнуцца да спісу