Орша

Раённы цэнтр Ворша, у Віцебскай вобласці, вядомы з 1067-га года, У «Аповесці мінулых гадоў» ён згадваецца ўпершыню, як горад Полацкага княства «Ворша ў Смаленска». Лічыцца, што сваё «імя» горад атрымаў ад ракі Аршыцы. Тут, паводле летапісу, адбылося адно з важных гістарычных падзей старажытнасці - князі Яраславічы запрасілі ў Воршу полацкага князя Усяслава, пасля чаго, яго схапілі і пасадзілі ў турму.

У самым пачатку 12 стагоддзя, горад належаў Мінскаму княству Глеба Усяславіча, які ў 1104-1116, узвёў тут Аршанскую крэпасць. У 1119, землі Воршы вярнуліся Полацкаму княству, з гэтых часоў па рацэ Днепр, праходзіла мяжа паміж Полацкай зямлёй і Смаленскім княствам.

У 1359-м годзе, Ворша ўвайшла ў склад ВКЛ. Па ўказе князя Альгерда, уздоўж гарадскіх межаў, з'явіліся ўмацавання, а да канца 14-га стагоддзя князь Вітаўт пабудаваў тут замак. У пачатку 16-га стагоддзя, яе захапілі воіны рускага гарнізона, імі ж, на працягу некалькіх месяцаў, ажыццяўлялася кіраванне. Адваяваць зямлі атрымалася старасце Станіславу Яноўскаму, і ён перадаў іх у валоданне Літвы.

Самастойнасць, як цэнтр павета, і герб праз Магдэбургскае права, Ворша атрымлівае ў 1620-м. У гэтым стагоддзі, горад быў буйным рамесным і транзітным цэнтрам, гандаль ішоў з Расіяй, Прыбалтыкай і Польшчай. Тут пачынаўся вялікі гандлёвы шлях з усходу на захад па беларускай тэрыторыі.

Цэнтрам правінцыі Расіі, Ворша становіцца яшчэ пасля першага падзелу РП у 1772 годзе. Праз 5 гадоў - павет Магілёўскай губерні. У 1781-м годзе, у жыхароў Воршы з'явіўся новы герб, на якім адлюстроўваўся двухгаловы арол з пяццю стрэламі.

У ходзе вайны 1812-га года, у Воршу ўвайшла армія Напалеона. Адыходзячы, салдаты разрабавалі і спалілі горад.

У 1918-м, горад, некаторы час, быў акупаваны нямецкай арміяй, і таксама быў моцна пашкоджаны.

У 19-м годзе 20-га стагоддзя, Орша «вандруе» па абласцях РСФСР - спачатку гэта землі Гомельшчыны, затым - Віцебшчыны. А з 1924-га года - знаходзіцца ў складзе БРСС.

Другая Сусветная вайна, прыйшла ў Воршу, у ліпені 41-га. У горадзе, на той момант, было амаль 8 тысяч жыхароў з габрэйскай нацыянальнасцю. Уцячы з Воршы да таго, як тут было створана гета, атрымалася ня шмат каму. Большасць з пакінутых габрэяў загінула.

У ходзе вайны, Ворша была адной з пазіцый, дзе супраць ворага пачалі выкарыстоўваць РСЗА «Кацюша». Маштабных бітваў у горадзе не было, але тут знаходзіўся буйны чыгуначны вузел, таму абстрэлы праводзіліся рэгулярна з боку і савецкай, і фашысцкай авіяцыі. Тут жа ажыццяўляла сваю дзейнасць падпольная група, пад кіраваннем героя Савецкага Саюза Канстанціна Заслонава.

Вызваленне прыйшло ў Воршу ў канцы чэрвеня 44-га года. У 1984-м годзе Ворша атрымала Ордэн Айчыннай вайны першай ступені - за мужнасць і стойкасць, праяўленыя ў гады Другой Сусветнай вайны.

Сёння ў Воршы жыве 116, 5 тысяч жыхароў, гэта буйны раённы цэнтр, а таксама яркі турыстычны горад Беларусі. На Аршанскай зямлі захавалася парадку васьмідзесяці гістарычных і архітэктурных помнікаў - у самой Воршы знаходзяцца рэканструяваны Езуіцкі калегіюм (17-19 стагоддзя), Свята-Багаяўленскі Куцеінскі мужчынскі манастыр (17 стагоддзе), манастыры базыльянаў і трынітарыяў (18 стагоддзе). У будынках некаторых з іх цяпер працуюць адміністрацыйныя ўстановы. На адным з берагоў рэчкі Аршыцы, быў знойдзены курганны магільнік, які адносіцца да 11-12 стагоддзяў. Тут адкрыта 25 прадпрыемстваў, на іх занята 19 тысяч чалавек. Адкрыты - універсітэт і 6 ВНУ, а таксама 6 музеяў.