Першыя дакументальныя згадванні пра вёску датуюцца XVIII стагоддзем. Тады яна была вядомая як маёнтак Навасёлкі ў складзе ўладанняў дынастыі Кастравіцкіх. Праз яе праходзіць дарога рэспубліканскага значэння Р-65, што ў свой час вельмі палегчыла распрацоўку турыстычнага маршруту, звязанага са старадаўнімі сядзібамі Беларусі.

Пра сядзібу і яе ўладальнікаў

Прозвішча першых уладальнікаў Вялікіз Навасёлкаў Кастравіцкіх было шырока вядомым. Тры прадстаўнікі яе былі асуджаны, двое - сасланы ў Сібір за ўдзел у паўстанні 1863-1864 гадоў, трэці паспеў збегчы ў Італію і тым самым пазбегнуў пакарання. Маёнтак быў перададзены ў валоданне нейкаму Шуставу, затым - Ленскім, якія не імкнуліся складваць сілы ў развіццё гэтых тэрыторый і ніяк не паспрыялі росквіту землях. А вось наступныя гаспадары - Здзяхоўскія - сталі добрымі ўладарамі для Вялікіх Навасёлкаў. Яны імкнуліся падтрымліваць свае ўладанні ў прыстойным стане, каб тое, што пасля іх застанецца, было не сорамна перадаць нашчадкам. Невыпадкова ў 1921 годзе сяляне менавіта тут і арганізавалі саўгас, а таксама адзін з першых жывёлагадоўчых комплексаў на тэрыторыі Беларусі.

За Каролем Кастравіцкім рушыла ўслед і яго жонка ў халодныя мясціны, там у іх нарадзіўся сын, Казімір Карлавіч Кастравіцкі - выдатны дзеяч культуры, пісьменнік, паэт, скульптар, кампазітар, падзвіжнік. Ён нястомна спрыяў асвеце беларускага народа, папулярызацыі і развіццю беларускай мовы. Досыць успомніць, што гэта ён – той самы аўтар першай беларускай азбукі. Карусь Каганец – вось яго творчы псеўданім, пад якім ён застаўся ў памяці нашчадкаў. Месца яго пахавання - адна з выдатных мясцін вёскі.

Сядзіба была пабудавана ў пачатку XIX стагоддзя ў стылі класіцызм, належала яна дзядзьку Казіміра Апалінарыю (які і быў тым самым Кастравіцкім, якому пашчасціла схавацца ад улад пасля бунту), старэйшаму брату яго бацькі.

Захавалася частка жылой пабудовы, стайня, будынак якой ледзь не больш за жылы, спіртзавод (бровар), які функцыянуе і зараз, агароджа з брамай (варотамі), якая вылучана 4 слупамі, будынак для рабочых і абслугі. Яны па-ранейшаму запатрабаваныя як жыллё.

У былой гаспадарскай сядзібе цяпер размяшчаецца вясковая бальніца, сучасны практычныя гаспадары абшылі будынак сайдынгам, дарэчы, пакінуўшы ў некранутым выглядзе ляпныя ўпрыгожванні і прыгожы порцік на 4 масіўных калонах.

Дзівіць манументальнасцю будынак з чырвонай цэглы - былая стайня. Спічастыя аркі-уваходы, дзве калоны (першапачаткова іх было 4), якія калісьці падтрымлівалі драўляны порцік. Увесь другі паверх будынка быў драўляным. Унікальным з'яўляецца такое архітэктурнае вынаходніцтва: усе элементы, нават круглыя ў падножцы калоны - цагляныя, быццам вытачаныя, аркі - таксама з цэглы, як пад цыркуль выведзены. Гэты эфект дасягнуты варыяцыяй формаў цэглы і па-майстэрску пакладзенай цэглай.

Магія лёсаў, дат і паэзіі

Яшчэ адзін прадстаўнік шляхецкага прозвішча Кастравіцкіх абавязкова павінен быць згаданым у якасці асобы, звязанай каранямі з вёскай Вялікія Навасёлкі. Гіём Апалінэр - французскі паэт, містыфікатар, авангардыст, сябар Пабла Пікасо. Яго сапраўднае імя - Вільгельм Кастравіцкі (гэта скарочаны варыянт), ён даводзіцца ўнукам Апалінарыю. Французскі атожылак беларускага роду, які атрымаў раненне падчас першай сусветнай вайны. І - што дзівіць - які сканаў у адзін год з траюрадным братам Казімірам (Карусем Каганцом), у 1918.

Хоць да сядзібы і варта прымяніць слова «былая», але яна дакладна і аддана захоўвае ўспаміны пра сваіх гаспадароў, раскіданых па свеце. Ці памятаюць іх нашчадкі пра тое, што карані іх роду тут, на Беларусі?