Горад Смаргонь Гродненсай вобласці зусім не глухі закутак на карце Беларусі. У раённым цэнтры пражывае больш за 37 тысяч чалавек. Але гісторыя горада дужа злучана з мядзведзямі…

Слава "Смаргоньскай акадэміі"

У XVII-XVIII стагоддзях у Смаргоні працавала знакамітая "мядзведжая акадэмія" - школа па дрэсіроўцы мядзведзяў. Касалапыя выхаванцы са Смаргоні пацяшалі народ не толькі на кірмашах ВКЛ, але і Еўропы. Заснавалі мядзведжую школу Радзівілы, якія валодалі горадам. А мядзведзянятаў прыносілі з навакольных лясоў.

Ёсць версія, што самых таленавітых мядзведзяў кармілі абаранкамі, якія ў горадзе выпякалі на працягу двух стагоддзяў. Больш таго, Смаргонь завуць радзімай абаранкаў.

Школа дрэсіроўкі мядзведзяў  была зачынена ў 1870-я, але паспела прынесці Смаргоні вядомасць. "Смаргоньскую акадэмію" апеў у аднайменнай паэме беларускі класік Рыгор Барадулін, а гаражане ў 2014 годзе ўсталявалі скульптурную кампазіцыю ў гонар мядзведжай школы.

Чорны мядзведзь займае цэнтральнае месца і на гербе Смаргоні, заснаваным у 2004 годзе. Мядзведзь стаіць на задніх лапах і трымае ў лапах герб Радзівілаў.

Пра паходжанне назвы горада

Існуе нямала тлумачэнняў тапоніма "Смаргонь". Па адным з іх, назва горада пайшла са спалучэння "з морг гані". У далёкім мінулым "моргамі" вымяралі зямельныя надзелы (1 морг - 0,7 гектара), а "гонню" звалі ворныя ўчасткі. Ёсць звесткі, што Зяновічы, якія валодалі мястэчкам, вылучалі сялянам зямлі не больш 1 морга. Адгэтуль і спалучэнне.

Паводле іншай версіі, сярод першых пасяленцаў былі такія, хто пасля расчысткі ўчастку выкарчоўваў пні і гнаў з іх шкіпінар - "смар". Такіх звалі "смарагоны".

Сем ключавых вех у гісторыі Смаргоні

У гэтага заходнебеларускага горада, які стаіць на рэках Оксна і Гярвятка, багатая і насычаная гісторыя. Гэтыя землі шмат пацярпелі ад войн і спусташэнняў. Так, падчас Першай Сусветнай вайны менавіта пад Смаргонню рускія войскі ўпершыню ў гісторыі  ўжылі газобаллонную зброю. У 1921 году Смаргонь налічвала толькі 154 жыхара.

• 1503 - першае згадванне (пра будаўніцтва Зяновічам касцёла св. Мікалая Арханёла).

• 1590 - у Смаргоні заснавалі папяровую фабрыку.

• 1762-1790 - Смаргонню валодаў Кароль Станіслаў Радзівіл (Пане Каханку), які заснаваў "мядзведжую акадэмію".

• 1812 (5 снежня) - Напалеон перадае ў Смаргоні кіраванне войскам Мюрату і з'яжджае ў Парыж.  Французы адыходзяць. Ужо праз пару дзён тут размяшчалася стаўка Кутузава.

• 1940 (15 студзеня) - Смаргонь стаў раённым цэнтрам Віленскай вобласці ў складзе БССР.

• 1972 - 1976 - у Смаргоні пачалі працаваць заводы аптычнага станкабудавання, сухога малака і льнозавод.

• 2003 - Смаргонь адсвяткавала 500-годдзе.  

Зямля Агінскага і Багушэвіча

Смаргоньская зямля стала радзімай і прытулкам для шматлікіх выдатных людзей. Так, пад Смаргонню (вёска Залессе) у сваім радавым гняздзе жыў кампазітар і дыпламат Міхал Клеафас Агінскі, які напісаў знакаміты паланез "Развітанне з радзімай". Сядзіба Агінскіх ("Паўночныя Афіны") - абавязковы пункт турыстычных маршрутаў па Смаргоні. 

А ў Кушлянах, недалёка ад райцэнтра, знаходзіцца сядзіба Францішка Багушэвіча, родапачынальніка беларускай літаратуры. У 2009 годзе ў Смаргоні ўсталявалі помнік пісьменніку - адзіны ў Беларусі.

Смаргонь - родны горад для вядомага беларускага паэта і празаіка Ўладзіміра Някляева.

Каб адчуць і зразумець гэты горад, трэба абавязкова дакрануцца да сцен абарончага касцёла Мікалая Арханёла, наведаць сад камянёў і аранжарэю "Зімовага саду", паспрабаваць на густ мясцовыя абаранкі і не забываць пра мядзведзяў…