Чырвоны Бераг

Кажучы пра культурную спадчыну Гомельскай вобласці, нельга прапусціць Чырвоны Бераг. Ён уваходзіць у "Залатое кола Гомельшчыны", і зусім нездарма. Тут ёсць, на што паглядзець і што запомніць на ўсё жыццё. Гэта прыгажэйшая і яшчэ малавядомая сядзіба Гатоўскага, а таксама мемарыял – вечная памяць і скруха па дзецях-ахвярах нацызму. 

Каб дабрацца да Чырвонага Берага, дзе сёння жыве амаль 2400 чалавек, вам трэба праехаць усяго 104 км ад Гомелю па трасе Мінск-Гомель. Пагаворым пра тое, чаму вам абавязкова трэба пабываць у Чырвоным Беразе. Прабяжымся па гісторыі.

Гістарычны нарыс.

Упершыню згадваецца ў летапісах у 1317 годзе. У наступны раз звесткі пра Чырвоны Бераг з'яўляюцца на слыху ў 1528 годзе, калі шляхціч Зяньковіч прадае свае ўладанні іншаму гаспадару. Гэта "купля-продаж" 16 стагоддзя дае дакладную інфармацыю: вёска ўваходзіць у склад Рэчыцкага павета Мінскага ваяводства ВКЛ.

Руска-польская вайна 1654 года амаль цалкам знішчае гэтую і некалькі суседніх вёсак. Пра тое, што Чырвоны Бераг працягвае сваё існаванне, становіцца вядома з 1862 года, калі сяляне пачынаюць выкупляць зямлю ў памешчыка.

Сядзіба Гатоўскіх.

У сярэдзіне 18 стагоддзя ў вёсцы жыве ўсяго 18 чалавек, у самым будынку сядзібы – яшчэ 23. У 1877 годзе маёнтак у Чырвоным Беразе набывае генерал-маёр Гатоўскі. Потым ён падорыць яго сваёй дачцэ Марыі. Яе муж, Вікенцій Козел-Паклёўскі, пасля ўступлення ва ўладальніцтва стане чалавекам, якому будзе наканавана карэнным чынам змяніць лёс маёнтка. Рукамі вядомых еўрапейскіх майстроў палац і "англійскі парк" цалкам ператвараюцца. У архітэктуры замка гарманічна пераплятаецца неаготыка і неарэнесанс. Парк лічыцца помнікам садова-паркавага мастацтва 19 стагоддзя.

У 1905 годзе мясцовыя сяляне спрабавалі абрабаваць маёнтак, аднак на дапамогу хутка падаспелі казакі. Абыходзяць бокам палацава-паркавы ансамбль і артылерыйскія снарады і танкі.

Паслярэвалюцыйны перыяд 20 стагоддзя разгортвае ў Чырвоным Беразе вялікую будоўлю: павідлаварка (пазней – варэнневарачны завод), база захоўвання гаручага з пракладзенай да яе чыгункай, новы будынак 7-летняй школы.

З ліпеня 41-га па чэрвень 45-га вёска акупавана нямецкім войскам. Па загадзе Гітлера  тут будуецца дзіцячы донарскі канцлагер. Гэта старонка гісторыі слядоў вайны ў Чырвоным Беразе напісана з адмысловай жорсткасцю. Сюды прывозілі дзяцей 8-14 гадоў. Шматлікіх з іх чакала павольная смерць – яны мімаволі аддавалі сваю кроў да апошняй кроплі цяжка параненым нямецкім афіцэрам. Іншых адгэтуль адпраўлялі ў Германію – таксама на смерць. У Чырвоным Беразе дзейнічаў адзін з буйнейшых перасыльных пунктаў Гомельскай вобласці – праз яго прайшло больш за 15 тысяч чалавек, з якіх 12 тысяч – дзеці. Дакладнай лічбы загінулых у Чырвоным Беразе падчас Другой Сусветнай вайны няма дагэтуль.

У самой жа сядзібе быў размешчаны нямецкі шпіталь, пазней тут лячылі савецкіх салдатаў. Пасля вайны на месцы трагедыі ўсталявалі мемарыял у памяць дзяцей-ахвяр фашысцкай акупацыі.

Чырвоны Бераг у мірны час.

У 60-я вёска разрастаецца. Хуткімі тэмпамі развіваецца прамысловасць – будуецца крухмальна-патачны завод (адзіны на ўсю тагачасную Беларусь), пякарня;  з'яўляюцца саўгасы і ляснікоўства, свая электрападстанцыя, 1,5 дзясятка крам. Вялікімі крокамі ідзе адукацыя насельніцтва - адкрываюцца сельскагаспадарчы тэхнікум, бібліятэка, сярэдняя і музычная школы, некалькі дзіцячых садоў.

У 1962 годзе межы Чырвонага Берага значна пашырэлі – у яго склад увайшлі некалькі суседніх мястэчкаў і сяліб. У кастрычніку 2009 вёска змяніла свой статус на аграгарадок.