Вёска Здзітава - адно з старажытнейшых паселішчаў Брэстчыны, якое пачало фарміравацца яшчэ да 1300 года. Славіцца Здзітава і тым, што менавіта тут знаходзіцца на здзіўленне добра захаваны помнік драўлянага дойлідства - Свята-Мікіцкая царква, пабудаваная ў далёкім 1502 годзе.

Вёска Здзітава ў гісторыi

Вёска Здзітава размясцілася паміж дзвух азёр - Чорным і Спораўскім, непадалёку ад ракі Дарагабуж. Выгаднае месцазнаходжанне абумовіла ранняе засяленне гэтых тэрыторый. Раскопкі, праведзеныя ў Здзітава, дазволілі выявіць і даказаць, што людзі сяліліся тут яшчэ ў эпоху неаліта.

Упершыню згадванне пра вёску Здзітава сустракаецца ў Іпацьцеўскім летапісе ў 1252 годзе. Мяркуецца, што ёсць і больш раннія звесткі пра вёску, датаваныя 1005 годам, аднак яны, хутчэй за ўсё, адносяцца да аднайменнага горада, які ў старадаўнія часы знаходзіўся ў сямі кіламетрах на поўдзень ад вёскі.

Па меркаванні старажылаў, вёска была заснавана дваццаццю сем'ямі. На месцы цяперашніх фермы і майстэрні знаходзіўся маёнтак пана Пагодзіна. Землеўладальнік ставіўся да сваіх сялян вельмі добра: дазваляў працаваць на яго карысць толькі тры дні на тыдзень, а ў астатнія дні сяляне маглі працаваць на сябе, забяспечваў спіртным і хатняй птушкай працаўнікоў, калі яны ладзілі вяселле, а таксама плаціў за іх падаткі са сваёй кішэні. Пагодзін валодаў броварам, на якім выраблялася спіртное, і цагельняй. Таксама ва ўладанні пана ўваходзіў бярозавы гай.

З XVI стагоддзя паселішча ўваходзіла ў склад Вялікага княства Літоўскага, прыкладна тады аднайменны горад Здзітаў і перастаў існаваць. Людзі, якія засялялі горад, раз'ехаліся па іншых мясцовасцях.

Ужо ў 1430 годзе вёска атрымала статус мястэчка і стала цэнтрам воласці. Дакументы, датаваныя 1520 годам, завуць Здзітава горадам. Насельніцтва карысталася ўсімі правамі, даступнымі мяшчанам, і за нясенне абавязковай вайсковай павіннасці былі вызвалены ад выплаты падаткаў. Паступова, знаходзячыся ў складзе тэрыторый Рэчы Паспалітай, Здитово губляе статус горада і зноў становіцца мястэчкам, а затым і зусім звычайнай беларускай вёскай.

На тэрыторыі Здзітава і яго акругі праходзілі баі Вялікай айчыннай вайны. Наваколле вёскі стало цэнтрам партызанскага руху Брэстчыны. З трэцяга па адзінаццатае красавіка 1944 года пад Здзітава праходзілі бязлітасныя баі партызан з немцамі. Гістарычна значная падзея ўвайшла ў гісторыю пад назвай "Здзітаўская абарона" і абессмяроціла імя маленькай палескай вёсачкі.

Помнік старажытнай архітэктуры

На тэрыторыі вёскі размешчана адна з самых старажытных цэркваў Беларусі. Дзiвіць не толькі захаванасць архітэктурнага помніка, але і тое, што царква ні разу за вось ужо больш за пяцьсот гадоў свайго існавання не зачынялася, набажэнствы вяліся нават у часы ганенняў на рэлігію. Дзіўным з'яўляецца і той факт, што Свята-Мікіцкая царква не пацярпела падчас войн і стыхійных бедстваў, не была разбурана і знішчана дашчэнту як матлікія страчаныя помнікі культурна-гістарычнай спадчыны Беларусі. "Драўляная казка Палесся" – такую мянушку носіць гэты цудоўны архітэктурны помнік.